31.12.2016

Уч китобни ўқиб

(тақриз деса ҳам бўлади)
Охирги пайтда сиёсий хабарларга қизиқишим ошиб кетганлиги сабабли бадиий китоб ўқишни ташлаб қўйгандим. Яқин ойлар ичида ҳафсала қилиб Амина Шанликўғлининг “Хитой қийноғи” асарини, Абдуқаюм Йўлдошевнинг “Пуанкаре” ҳикояси ва Робиндранат Тҳокурнинг бир тўп ҳикояларини ўқиб чиқдим.
Шу китоблар тўғрисида 2 оғиз.

Туркиялик Амина опанинг “Хитой қийноғи” асари уйғурлар юртида коммунистик тузум ўрнатилиши воқеалари ҳақида ҳикоя қилади. Асар қаҳрамони Каан тақводор мусулмон, аммо унинг оиласи бошига янги тузум кўп кулфатлар солади. Ўзи қамалиб коммунистик тузумнинг минг бир азобларига дучор бўлади. Қисқача мазмуни шундай.
Асар ниҳоятда сентименталистик руҳда ёзилган. Муаллиф аёл киши эканлиги сабаб бўлса керак. Баъзи жойларида автор ҳатто ёвуз қаҳрамоннинг ёқасидан силтаб ураётгандек, қарғаётгандек тасаввур ҳосил қилади. Шу билан бирга асарда инсонийлик, диёнат улуғланади, ёвузлик ва зулм қораланади. Айрим тасвирлари ишончсиз. Сталин лагерларида бўлган ёзувчиларнинг (Саид Аҳмад, Шукрулло) китобларига ўхшамайди, бошидан ўтказган одам барибир ишончли ёзаркан деган фикрдаман.
Бу китобни ўқиганлар коммунистик тизим ҳақида шу асарга асосланиб узил-кесил хулоса ясаб юбормасликларини истар эдим. Чунки сиёсий тизимлар ва тарих ҳақида бадиий асарга асосланиб ҳукм чиқарилмайди. Бадиий асар ўқувчининг туйғуларига қаттиқ тегади, улар билан ўйнашади, умуман шу мақсадда ёзилади. Биз коммунистик тизимга Шанликўғли, Шукрулло, Солженицин асарлари орқали қарасак зулматдан бошқа нарсани учратмаймиз. Совет ёзувчилари Горкий, Абдулла Қаҳҳор, Ойбек, Ғафур Ғулом ва бошқалар асарлари орқали бунинг бутунлай тескарисини кўришимиз мумкин, асли социализмнинг иқтисодий ва ижтимоий соҳадаги ютуқлари бисёр. Хитойчани билмайману, осмоностида ҳам коммунистик тизимнинг ютуқларини куйловчи адиблар сони мингдан ортиқ бўлса керак ва уларнинг барча қарашларини узил кесил рад этиб бўлмайди, албатта.
Бадиий асар муаллифи бирор воқеликни тасвирлар экан сиёсийликка қанча урғу бермаса, шунча яхши бўлади, назаримда. Асарнинг умри узаяди. Ёзувчи умуминсоний мавзуларда ёзиши керак, ўрнатилган мафкуранинг хизматкори бўлиб қолмаслиги керак, деган гапларнинг мағзи кўп.

Энди “Пуанкаре” ҳикояси ҳақида. Ҳажман кичикроқ қиссага тенглашадиган бу ҳикоя ўзбек адабиётида шов-шув бўлганини эшитгандим, аммо ўқишга қунт қилмай юргандим. Бу ҳикоя қийин математик гипотезани ҳал қилишга аҳд қилиб умрини бағишлаган математик (ўзбекистонлик) ҳақида. Ҳикояда ҳозирги кунларимиз тасвирланган. Математик қарорида қатъий, аммо турмуш муаммолари уни батамом енгиб ташлайди. Иқтисодий муаммолари, оилавий-маиший масалалар билан чалғиб фанга вақт тополмайди. Ҳозирги кунда илм йўлига кирган одамларга иқтисодий етишмовчиликлар ҳануз ҳамроҳлиги (ҳозирги кунларда Фанлар академиясининг айрим институтлари тугатилаётганлиги)  ҳикоянинг машҳурлигига сабаб бўлса керак. Ҳар ким асардан ўзини қидиради, топса эътироф қилади. Ҳикоя Улуғбек Ҳамдамнинг “Мувозанат” романини эслатади. Ҳикояда бутун бир авлод умрини ифодаланган, шу билан бирга замонавийлик ҳам бор (интернет, эмайл). Ҳикоянинг охирига етмасдан якунини тахмин қилдим (иҳм, иҳм:), чунки серсоқол Григорий Перелман ушбу гипотезани исботлаганини ва мукофотдан воз кечганини АиФда анча йил олдин ўқигандим. Хуллас, фан билан шуғулланмоқчи бўлган юртдошларимизга тавсия қилмайман, чунки ҳикояни ўқиб тамом фанни йиғиштириб қўймасликларингизга кафолатим йўқ ;).

Робиндранат Тҳокур ҳикояларида Қаҳҳор ва Чеховдагидек сиқиқлик, европалик адиблар ҳикояларидагидек яширин юмор йўқ. Манзараларни шошмасдан, бемалол ўтириб олиб, бир чеккадан тасвирлайди. Қаҳрамонлари асосан содда ва диёнатли одамлар. Айрим ҳикоялари кўҳна ҳинд ривоятларига ўхшайди.
Одамлар “прагматик”лашаётган, “тез бой бўлиш” ҳақидаги китоблар оммалашаётган бугунги кунда, билмадим, Тҳокурнинг инсоф-диёнат, очиққўллик, камбағал донишмандлик мавзуларини тасвирланган ҳикояларини ўқишяптими йўқми. Охирги бир сўмини қариндошига инъом қилиб юборган ҳикоя қаҳрамонини ўқиб кулса керак, бугунги китобхон.
Кўпчилигимизда қуйидагича ҳолат бўлган: дунё миқёсида тан олинмаган ёзувчиларимизнинг асарини ўқиб маза қиламиз, аммо Нобел олган фалон зўр ёзувчининг китобини ўқиб ҳеч балони тушунмаймиз, шундай бўлса-да ғофилдек кўринмаслик учун “зўр ёзади” деб мақтаб қўямиз. Тҳокур бундан мустаснодир. Унинг ҳикоялари тушунарли ва содда тилда ёзилган.
Қаҳрамонларининг ҳиндийча узун жимжимадор исмларига чалғишни айтмаганда ҳикоялари жуда қизиқарли ва мароқли. Ўзимизнинг Иқбол Юсуф, Қаҳрамон Аслановнинг маиший мавзудаги ҳикояларига ўхшайди. Бордию Иқбол ака ё Қаҳрамон акалар Тҳокурнинг ҳикояларини ўзлаштириб Гирибалаги Гулнора, Шриматини Шуҳрат деб ўзбекчалаштириб эълон қилса ҳеч ким билмай ҳам қолса керак))

Шунинг учун адабиёт дурдоналарини тушунадиган баркамол китобхондек кўринишни истаганлар Робиндранат Тхокур асарларини ўқиб чиқса, мақсадига етади ;)

06.09.2016

Тайёрмизми?

(насиҳатгўй воизлар услубида)
Мана июл ойи ҳам поёнига етмоқда. Умримизнинг азиз дақиқаларини елга совурмаяпмизми, биродарлар?
Эртага қиличини қайраб қиш келади. Машаққатларга тайёрмизми? Оғир дамлар етиб келишлигининг тадоригини кўряпмизми? Қанча кўмир ғамладик, нечта тезак-таппи ясадик? Жавоб бера оламизми?
Дориломон кунларда биздан қоладигани шу, биродарлар! Чойхонада пиво ичишлигимиз, ариқнинг бўйида қовун сўйиб ейишлигимиз ўткинчи. Фақат ғамлаган ўтинимиз билан мақтана оламиз. Нима қилдик шу бугунгача? Кўмир олдикми? Ғўзапоя-чи? Ҳа, балли. Қишга шуни кўтариб боришлигимизни ёдда тутайлик, биродарлар.
Газга ишонманг, аҳли жамоа. У бугун бор – эртага йўқ. Токни кўряпсизми? Кўряпмиз, дейсанми, Маъруфхўжа? Қаердан кўрасан, кўзга кўринмаса, ранги, ҳиди бўлмаса? Пайпаслаб кўрдингми? Ёлғон гапирмайлик, азизлар. Ёлғончи каззоб Андижон печкасига ўтин бўлишлиги лозим.
Биродарлар, ортимиздан нима қолади? Бале, фарзандларимиз! Шу шакардек азиз фарзандимиз қишда совуқ уйда ётиб бетоб бўлса, алал-оқибат пневмония, зотилжам каби турли-туман касалликларга чалинса, “отажон-онажон, менинг аҳволим оғир”, дея нидо қилса, ким айбдор, биродарлар? Биз, албатта! Биз бўлмасдан, ким бўларди. Қаҳратонда шифохоналаримизда жой етишмаса, ташкилотлар, хоссатан, мактаблар, иситилмаса, ким айбдор? Бунга ҳам биз айбдормиз, биродарлар. Болани касал қилишлик ножоиздир. Бунинг учун биздан, албатта, сўрашади. Шу сизга-бизга хос амалми, айтчи ўзинг, Маъруфхўжа?
Биродарлар, жамоат мендан яна бир маҳрам гапни сиз азизларга етказиб қўйишлигимни илтимос қилишди. Ўтган йили Имомали фермер ҳожининг пилла қуртига сақлаган тутлари кесиб кетилаётганлиги хусусида шикоятлар эшитдик. Бировнинг тасарруфидаги дарахтни куппа-кундузи кесиб олишлик бизга ярашадими, биродарлар? Кесадиган одам, бировга сездирмай, махфий иш тутса бошқа гап экан.
Ҳа, тут ўтин, қолаверса, ўрик ўтин яхши ёнишлиги бор гап. Кесинг, ёринг, чопинг, манфаатланинг, аммо-лекин исроф қилманг, биродарлар. Биздан болаларимизга нима қолади? Тут қолади, ўрик қолади. Шунинг учун ўрик экишликни, тут экишликни канда қилмайлик, биродарлар. Токи орқамизда қолган фарзандларимиз бизни дуоларида эсласин.
 P.S. Блогпостда воизлар нутқини кулгига олиш эмас, кундалик муаммоларни бошқача услубда қаламга олиш назарда тутилган. Ҳеч қандай воиз нутқида бундай парадоксал гапларни айтиши мумкин эмас, шунинг учун барча ўхшашликлар тасодифийдир. 
2016 йилнинг 31 июли

31.08.2016

Хонтахта сиёсатшунослари

Интернет, цивилизация, механизация, вулканизациянинг ривожланиши билан янгидан янги касб-ҳунарлар ва ижтимоий тоифалару гуруҳлар шаклланди. Диван сиёсатчилари ёки хонтахта сиёсатшунослари шулардан бири.
Уларнинг тури кўп. Ижтимоий тармоқларда кундан кунга урчиб бормоқда. Бири Америка томонини, иккинчиси Россия томонини олиб бир-бирининг гўрига тинимсиз ғишт қалаб туришади.
Агар сиз ҳамиша бир томоннинг ёнини олиб, иккинчи томоннинг гўрига донаси 310 сўмли пишиқ ғишт қаламаган бўлсангиз, демак улар тоифасига кирмайсиз ва хотиржам ўтириб давомини ўқисангиз бўлади.
Хонтахта социологлари. Ўзларига қарашли доно фикр барча соғлом фикрлиларга хос деб ҳисоблашади. Сўз орқали ҳужумни бундай бошлашади: “Бу ҳақда барча якдил”, “Бунга ҳеч ким шубҳа қилмайди”. Фикрларига қўшилмаган барча сотқин, хоин, тентак ёки масондир.
Хонтахта экспертлари. Худди социологлар каби тактика қўллашади. Кўпинча, аллақандай ажнабий (Сэмюэлсон, Клифф Кёртс в.б. номини ҳеч ким эшитмаган) сиёсатшуносдан иқтибос келтиришга ўч.
Хонтахта аналитиклари. Таҳлилда, албатта, изчиллик, қонуният келтиришади. “- А воқеа рўй бердими? Ахир, ундан олдин Б ҳодиса бўлгандику. Б га қараб А юзага келишини олдиндан билиш қийин эмас. Мен аллақачон шундай бўлишини билгандим” ва ҳоказо..
Хонтахта футурологлари. Хонтахта аналитикларидан стажи ортиқ тоифа. Кечаётган воқеаларга қараб келажакни башорат қилишади. Масалан, фалон воқеа рўй берди. “-Энди Франция Ливияга киради. Қараб тур. Мени айтди дейсан”
Хонтахта конспирологлари. Бошини қаттиқ уриб олган ноёб шахслар. Барча сиёсий жараёнлар тенденциясидан ўзаро боғлиқлик ясашади. “-Бу Исроил ва Америка махфий плани. Барчаси улар манфаати учун ташкил этилган”. “-Йўғее”. “-Шундай”.”-Таиланд зоопаркида фил ўлибди”. “- Тсс. Бу Билдерберг клубининг иши”.
Хонтахта геополитиклари. Хонтахта конспирологларининг ривожланмай қолган тоифаси. “-Нега бу давлатга уруш очди?” “-Чунки қазилма бойлиги кўп, шуниям билмайсанми?”
Хонтахта тактиклари. Жаҳоннинг қизғин нуқталаридаги урушни муҳокама қилишади. “- Нега А режа бўйича урушмаяпти? Ҳа, чунки, қўмондонлари лапашанг. Йўқ, сотилган. Фалон давлатга сотилган. Аҳа! Ахир, Б режа бўйича урушиш керак!”
Хонтахта қуролшунослари. Урушаётган томонларнинг қурол-яроғини муҳокама қилишади “- Ҳмм. Бунисида Град, унисида Браунинг M2. Қаердан олиши мумкин? Тўхта, бу қурол фақат фалон давлат армиясида бор, демак....”
Хонтахта инженерлари. Хонтахта қуролшуносларига турдош тоифа. Гарчи Калашниковнинг ичини очиб кўрмаган, гуглга қарамай БТРдан БМПни фарқлай олмаса-да, ҳарбий аппаратлар ва иншоотларни худди ўзлари қургандек тавсифлашади. ИШИД ва Ғарб коалицияси, Россия аралашувига доир хонтахта жангларида алоҳида хизматларини таъкидлаш жоиз. Шимолий Кореянинг техникасини Ким Чен Индан кўра пухта билишади.
Хонтахта юристлари. Турли халқаро қонунлар ва конвенциялар ҳақида фикр юритишади. Масалан: Кечаги террор акти ҳақида Женева конвенциясида бундоқ ёзилган.
Хонтахта диншунослари. Муқаддас асарлар ва ривоятларнинг исталган еридан ўзлаштирилган иқтибос асосида ҳукм чиқара олишади. “Эшак ҳанградими? Демак таҳоратинг бузилди”.
Хонтахта тарихчилари. Таранг вазиятни тегишли тарихий ҳодиса билан қиёслашади. Масалан: Россия-Украина гибрид уруши Индонезия-Малайзия конфронтацияси билан..
Хонтахта шоҳидлари. Ҳар бир сиёсий ҳодисада ўзининг иштироки борлигини таъкидлайди. “Қарангки, айни шу куни Украинада эдим..”
Хонтахта ҳайбаракаллачилари. Оёқ остида ўралашиб кучли тарафни астойдил маъқуллайдиган хашаки тоифа. Вазият ўзгарганда эволюцияга учрайди. Аммо уларсиз ҳаёт давом этмайди, шундай эмасми?

Интернет материаллари асосида тайёрланди

25.08.2016

Родня (дорожные приключения)

Спешу. На работе установлены камеры. Чтобы не опоздать, нужно поймать такси. Но в последнее время бомбилы… ну сами понимаете. Причина моего беспокойство только и в этом.
Наконец, один из таксистов оглядываясь, словно разведчик, остановился:
- Эй, братишка, куда едем?
- Туда-то.
- А зовут тебя как?
- Абдушукюр.
- А работешь где?
- На нефтегазе.
- А проживаешь где?
- В Фергане.
- Садись… Я твой дядя, можешь называть меня Дода. Зовут меня Саидходжа. Ты мой племянник. Оба едем на Юнус-Абад. Если вдруг кто-то спросит…
Он вынул распечатанный на компьютере лист с подробными анкетными данными. Ого, тут все зафиксировано: от клички болонки до того, за какую команду он болеет!
По пути нас тормознула какая-та женщина. Видно, что она тоже долго простояла в ожидании.
- Вы моя младшая сестра. Едете со своим племянником, чтобы помочь ему в выборе портьер. Меня зовут Саидходжа. Абдушукур, объяснии невестке остальное, дай ей листок.
- Какая же она невестка, если она вам сестра? Получается, что она мне тетя, - возразил ему я.
- Ну, тут сами разберетесь.
Тут мы резко остановились у старушки, которая стояла в тени под чинарой. Что я говорю, какая тут тень чинары зимой?
- Салам алейкум, сынок. Зовут меня Фазилатхон, мне 66 лет, люблю похлебку с кислым молоком, отвези меня в Карасарай.
- Матушка, матушка моя, садитесь, как поживаете. А я люблю плов. Болею за Ювентус. Абдушукюр, помоги тете, возьми сумку.
- Что вы говорите, если она вам матушка, то мне приходится бабушкой!
- Матушка моя, отвезу вас в Карасарай, только через Юнус-Абад. Меня зовут Саидходжа.
Водитель снова в подробности рассказал свою авобиографию.
По дороге у нас в попутчиках побывали свояченица дяди, сват, а так же его двоюродный брат.
- Ой, как трудно стало, - начал сетовать водитель. – Штрафы установили в размере головы лошади. Останавливают, и по отдельности сержант с милиционером ведут допрос водителя с попутчиком: «Как зовут?», «Сколько лет?», «Где проживаешь?», «Сколько детей?», «Что ел на завтрак?».. Геморрой, одним словом… Те, кто стоят на дороге в Алмазар, спрашивают, какие блюда любишь. Если в ответах находят не соответствие, то сразу штраф двадцать пять минималок.
- Ну, вы тоже не слабак.
- Конечно, не слабак. Что, они нас останавливают?! Это ведь «ботиночники». Запомните, я ношу обувь 43 размера.

Перевод Аббас Асад 

29.07.2016

Акром Малик соч олдирганда

Акром Малик мана бу расмини саҳифасига қўйибди.

Тасаввур қилайлик, сайтлар буни қандай ёритган бўлар эди?

Kun.uz Таниқли ёш ижодкор Акром Малик сочини қириб олдирди
Daryo.uz Акром Абдулҳамид Малик сочини тақир олдириб, фейсбук тармоғига жойлади
BBC Uzbek Ўзбекистонда соч қўйиш дастакланмайди
Ozodlik radiosi Ўзбекистонда соч ўстириш тақиқланди
Islom.uz Соч олдириш одоблари
Darakchi.uz Акром Малик: мен сочимни нега олдирдим?
Uza.uz Истиқлол шарофати ила пешонамизга офтоб тегди
Sayyod.com Акромнинг сочи... йўқ! Шок!! Интрига!!!
Erkak.uz Миллиардер Акром Маликдан соч олдиришнинг ўн икки сири
Stadion.uz блоги “Соч қани, Акром?”
Olx.uz Продается б/у волосы. Посредникам не беспокоит. Акром.
Kh-davron.uz Йиғлаб-йиғлаб кетган соч..
Xabardor.uz Сочсиз бош тароватининг ўн хил жилоси акс этган йигирма дурдона сурат

PS: расм эгасидан сўраб олинди. Рухсат олиш осон кечмади. 
Янада қизиқарли изоҳларни ўқиш ва муҳокамада иштирок этиш учун ушбу саҳифага ўтинг.


22.07.2016

Болалар ижросида мадҳия

Бу видеони ўтган йилнинг охирларида олганман.
Қизимга мактабда, ўғлимга боғчада давлат мадҳиясини ўргатишибди. Алишер 4 ёшга яқин, Камола 6 ёшдан ҳатлаган пайти.
Овоз режиссёри – ўзим. Игор Иосис заҳматини ҳис этдим J
Жонли ижродан баҳраманд бўлинг ;)


30.06.2016

Саккиз фоиз, ўн фоиз…

Метан баллонни алмаштириш керак. Ҳали муддатини адо этмади, аммо капрон баллон бўлгандан кейин портлаши мумкин, ёрилиши мумкин, дебдилар.. Ҳай, давлат бир нарсани билмаса, чиқармас.
Шаҳримизнинг “химик мости” деб айтилувчи чеккасидаги кўприк остида жойлашган автомобилларга газ баллон ўрнатиш марказига бордим. Мақсадни тушунтирдим. Шундай-шундай, саксонталик темир баллон ўрнатилади. Барака топишсин, дарров ҳисоблаб чиқаришди: 1420 минг бўларкан.
-          Менда пластик.
-          Пластикка саккиз фоизимиз бор, ака.
Бу яна устига 113 минг минади, дегани.
-          Жа саккиз фоиз деманг, йўриғли қилиб берсинлар.
         Иложимиз йўқ.
Тамом. Иложи йўқ, бўлса, йўқ-да. Бошқаси бор-ку. Бошқасига бордик. Чинор тагига яқин жойда “Лада” деб номланувчи автомобилларга хизмат кўрсатиш мажмуасига. Дардимизни айтиш биланоқ, савдо бошланиб кетди. Ҳамма жойда бўлгани каби бу ерда ҳам пластик деб аталмиш, нақд пулнинг ўгай боласига саккиз фоизлик “чегирма” бор экан. Айтганча, бу ерда “мост таги”дан кўра бироз қимматроқ экан. Жиндай савдолашиб, бу ердан ҳам сурдик. Устига бир-икки сўм қўшиб беришимиз маъқул келмади. Ёки айтилган Х суммани тўланг, “пластикли бой”лардан бўлсангиз Х сумма плюс саккиз фоизли бонус.
Эҳ, тирикчилик.
Қоғоз пул ва виртуал пулнинг қоғоздагина тенглиги хусусида мулоҳаза юритиб келаётиб Қўқон дарвоза автошоҳбекатига келиб қолдим. Бу ерда ҳам автомобилларга газ баллон ўрнатишларини реклама қилиб ёзиб қўйишибди, барака топишсин илоҳим.
Телефон қилдим. Майдалашиб ўтирмасдан, ўн фоизли қўшимчасини айтиб қўя қолишди. Мен ҳам майдалашиб ўтирмасдан, жуда оз қўшиб беришимни билдирдим. Ҳа, айтганча, буниси пластикда биру олтига яқинлашиб қоларкан. Умуман олганда “мост таги”дагилар инсоф билан айтибди.
Энди лирик чекиниш қиламиз.
Эшитишимизга қараганда пластик картадаги пул нақд пулга тенг саналарди. Бу гаплар қонун билан мустаҳкамлаб қўйилганини ҳам қаердадир ўқигандик, шу сабабли lex.uz сайтига ҳавола келтириб ўтирмадик.
Минг ва миллион афсуслар, гигабайт ва терабайтлаб надоматлар бўлсинки, пластик картада маош олувчиларга ола-кула қараш давом этмоқда. Албатта, сотувчиларни тушунамиз, хизмат кўрсатувчини ҳам. Пулни банкдан нақдлаштириш қийин.
Ўзимнинг қанчалаб сотувчи дўстларим бор, дардларини эшитганман.
Аммо, ҳеч бўлмаса, Ҳожибой Тожибоевни эслайлик: “Қиммат олган бўлсанг, харидорга нима? У арзон олиши керак”. Ҳа-я, агар қўшимча “бонус” сифатида тўлаётган фоизим сотувчига (хизмат кўрсатувчига) тегмаётган экан, кимга тегяпти? Минг йилликнинг масаласини ҳал қилган қаршилик математик Шокир Давлатовдан сўрайми буни?
Қассобга борсанг, пластик картага серсуягидан солиб берса, магазинда сотувчининг қош-қовоғига қарасанг. Деҳқон бозоридаги олмафурушга терминал қўйса, қуртлиқисидан берармикан...
Айтаверса, гап кўп.
Пластик картадан фойдаланишга ўтганимизга саккиз-ўн йил бўлди. Вазият яхшиланишидан умидворман. Ҳалиям. Мақоланинг пешонасини ярқиратиш учун қонунлар ва Президент фикрларидан, диний матнлардан иқтибос келтириб ўтирмадим. Умуман олганда, мақола эмас бу. Сиз ва биз ҳар куни гувоҳ бўлаётган ҳол.

 2016 йил, 21 апрел

21.05.2016

Серқирра мутахассис

“... қирқ ҳунар оз”   Ўзбек мақоли

Стол ортида катта одам ва 2-3та аёллар ястаниб ўтиришибди. Олдинда ёшроқ йигитча.
-          Бизнинг даргоҳда ишлаш осон, деб ўйлаяпсиз, шекилли?
-          Йўқ, йўқ..
-          Кўпчилик билан тил топишадиган, уддабурон бўлишингиз керак.
-          Албатта.
-          Биласизми, пахта қачон яганаланади, терилади?
-          Биламан. Пахта даласида ўсганман.
-          Хўш, белкуракни ишлатишни биласиз?
-          Қайси йигит белкурак ишлатмаган дейсиз.
-          Супургини-чи?
-          Бу нимага керак?
-          Супуриш учун, албатта. Миниб учмайсиз-ку.
-          Қаерни?
-          Кўчани! Хўш, биласизми?
-          Албатта! Талабаликда супур-сидир ишларини бажарганман.
-          Мен бекорга кўпчилик билан ишлаш тўғрисида эсламадим. Маҳалладан тўловларга пул йиғиш, турли рўйхатларни олиш ишларига қўл-оёғингиз чаққон бўлиши керак.
-          Уддалайман. Котиблик иш бўптими.
-          Маҳалла аёлларининг юриш-туришига кўз-қулоқ бўлиб туришга тўғри келади. бошдан оёқ, ҳўў, ҳалигидек, рўмолга бурканиб, жуда узун кийиниб юрганларни огоҳлантириб туриш зарур.
-          А-а?...
-          Жуда калта кийинганларни ҳам.
-          И-и...Нега?
-          Яқинда янги топшириқ бўлди. Аҳоли яшаш пунктларида турли оқимларга аралашган шахслар, чет элдаги жангариларга қўшилишни мақсад қилганларни тутиб келишга ҳам масъулмиз.
-          Мен карате ва қўл жангига қатнаганман. Приёмларимни кўрсатиб берайми? Хий-я-а-а!! Гдиш-бдиш!!
-          Етарли.
Шундай қилиб ёш ўқитувчи мактабга ишга қабул қилинди.
 2016 йил 9 январ

14.04.2016

Америкалик ота қизчасини ухлатяпти (ҳажвия)

Қизча: Дада, мен тушунмаяпман, нега биз Ироққа ҳужум қилдик?
Ота: Чунки уларда ОҚҚ - оммавий қирғин қуроллари бор эди.
Қизча: Лекин инспекторлар ҳеч қандай ОҚҚ топиша олмадику?
Ота: Чунки ироқликлар яхшилаб беркитиб қўйишган эди-да.
Қизча: Шунинг учун уларга ҳужум қилдикми?
Ота: Ҳа. Текширгандан мамлакатга кирган маъқулроқ.
Қизча: Ироққа киргандан кейин ҳам барибир ОҚҚ топа олмадикку
Ота: Бунинг сабаби улар қуролларини махфий жойга беркитиб қўйганлигида. Хавотирланма, биз барибир уларни топамиз.
Қизча: Ироқ бу қуролларни нима қилади?
Ота: Шуниям билмайсанми, қизим. Уруш қилади.
Қизча: Мен тушунолмаяпман – уларда қирғин қуроли бўлса нега биз билан урушганда қўллашмади?
Ота: Ҳмм... бунақа қуроллари борлигини атрофдагилар пайқаб қолмаслиги учун, ҳа шундай.
Қизча: Шунинг учун қуролни ишлатмасдан ўлиб кетишни афзал кўришдими?
Ота: Шундай бўлиб чиқяпти.
Қизча: Ахир, бу тентаклик-ку! Зўр қуроли бўлатуриб ишлатмасдан ўзини ўлимга отиш!?
Ота: Уларнинг маданияти шундай, қизим, барибир тушунмайсан.
Қизча: Сиздай кўп нарсани билмайман, лекин давлатимиз доим ироқликларда ОҚҚ борлигини айтади, аммо бунга ишонмайман.
Ота: Биласанми, уларда ОҚҚ бор-йўқлиги аҳамиятсиз. Ироққа кириш учун бошқа жўяли сабабимиз бор эди.
Қизча: Қандай сабаб?
Ота: Уларда қурол бўлмаган тақдирда ҳам Саддам Ҳусайн шафқатсиз диктатор эди. Шунинг ўзи Ироққа киришимизга арзийди.
Қизча: Нимага шафқатсиз диктатор бошқараётган мамлакатга бостириб кирилади?
Ота: Чунки у ўз халқига жабр-зулм етказади-да.
Қизча: Хитойдагига ўхшабми?
Ота: Йўқ, Хитой билан таққослама. Хитой бизнинг яхши иқтисодий ҳамкоримиз.
Қизча: Аммо уёқда миллионлаб одам арзимаган чойчақага меҳнат қиляпти-ку.
Ота: Аммо АҚШ корпорациялари бундан мўмай даромад оляпти.
Қизча: Демак, давлат америка корпорациялари фойда олиши учун ўз халқини эксплуатация қилса, эзса ҳам бу яхши давлат бўлаверадими?
Ота: Худди шундай, қизим.
Қизча: Ироқ халқига нимага зулм қилган?
Ота: Асосан, сиёсий сабабга кўра, масалан, ҳукуматни танқид қилганлиги учун қамоққа ташланган.
Қизча: Хитойда ҳам шундай қилишмаяптими?
Ота: Сенга айтдим-ку, Хитой бу бошқа масала, деб.
Қизча: Хитой билан Ироқ масаласида қанақа фарқ бор?
Ота: Масалан, Ироқни Баас партияси бошқарган, Хитойни эса коммунистлар.
Қизча: Доим коммунистлар ёмон дердингиз-ку.
Ота: Йўқ, Куба коммунистлари ёмон.
Қизча: Нимага улар ёмон?
Ота: Чунки улар ҳукуматни танқид қилган одамларни қамоққа ташлайди.
Қизча: Худди Ироқдагига ўхшабми?
Ота: Худди шундай.
Қизча: Худди Хитойдагига ўхшабми?
Ота: Сенга айтдим-ку, Хитой бизнинг шерик, Куба эса йўқ.
Қизча: Нимага Куба бизнинг ҳамкоримиз эмас?
Ота: 1960-йилларнинг бошида кубаликлар коммунистик йўлдан воз кечиб, биз каби капиталистик йўлни танламагунича улар билан савдо-сотиқ қилишни тақиқлаб ҳукуматимиз қонун чиқарган.
Қизча: Унда бу қонунни бекор қилиб Куба билан савдони бошласак, улар тезроқ капиталист бўлмайдими?
Ота: Гап шундаки, қизим, Кубада сўз эркинлиги йўқ, инсон ҳуқуқларига амал қилишмайди.
Қизча: Худди Хитойдагига ўхшаб-а?
Ота: Неча марта айтдим – Хитой тўғрисида оғзингга келганини айтма.  Қолаверса, Фидель Кастро худди Саддам Ҳусайн каби ҳарбий тўнтариш орқасидан давлат тепасига келган.
Қизча: Ҳарбий тўнтариш нима?
Ота: Бу шундай нарсаки, исёнчилар ёки генераллар биздаги каби эркин сайлов йўли билан эмас, куч билан ҳокимиятни олиб қўяди.
Қизча: Покистон ҳукумати ҳам ҳарбий тўнтариш орқали келмаганми?
Ота: Ҳмм... шунақа. Аммо Покистон бизга дўст.
Қизча: Покистонда ҳокимият ноқонуний бўлса, нега биз улар билан дўстлашамиз.
Ота: Мен Парвез Мушарраф Покистоннинг ноқонуний президенти демадим.
Қизча: Сиз, қонуний ҳукуматни куч билан эгаллаган ҳокимият - ноқонуний ҳокимият, деб айтдингиз.
Ота: Бу гап Саддам Ҳусайн ва Фидель Кастроларга тегишли. Парвез Мушарраф бизнинг дўстимиз, унинг ёрдами билан Афғонистонга кирдик.
Қизча: Биз Афғонистонга ўзи нега ҳужум қилдик?
Ота: 11 сентябр воқеасини уюштирганлари учун.
Қизча: 11 сентябрда улар нима қилган эди?
Ота: 19та одам, уларнинг 15 таси саудиялик, тўртта самоётни олиб қочган ва бизга қарашли биноларга урган. 3000 дан ортиқ америкалик ҳалок бўлган.
Қизча: Афғонистоннинг бу ерда нима дахли бор?
Ота: Толибон диктатураси даврида улар Афғонистонда тайёргарлик кўришган.
Қизча: Толиблар одамларнинг бошини, қўлини чопадиган қорасоқолли одамларми?
Ота: Ҳа, худди шундай. Одамларнинг қўли ва бошини кесишдан ташқари аёлларга ҳам зулм қилишади.
Қизча: 2001 йилда уларга Буш 43 млн ҳадя қилганмиди?
Ота: Ҳа, бу наркотикага қарши курашишганликлари учун мукофот эди. Толиблар афғонларга кўкнор ўстиришни тақиқлаб бизга зап ёрдам беришди.
Қизча: Қандай қилиб улар бунинг уддасидан чиқишди?
Ота: Жуда оддий. Ким ерида кўкнор ўстирса қўлини кесишди, бошини олишди.
Қизча: Демак, кўкнор етиштирганлик учун одамларнинг бошини ва қўлини кесса – яхши, бошқа ҳолатда – ёмон, шундайми?
Ота: Ҳа, шундай.
Қизча: Саудия Арабистонида одамларнинг бошини ва қўлини кесмайдими?
Ота: Кесади, аммо бу бошқа мавзу. Афғонистонда патриатхат тартиб ҳукм сурган, аёлларни камситишар ва ҳамиша чодрада юришга мажбурлашарди. Қонунни бузганлар тошбўронга тутиларди.
Қизча: Аммо Саудия Арабистонида ҳам аёлларни чодрада юришга мажбурлайдику.
Ота: Йўқ, у ерда аёллар анъанавий исломий урфда кийинишади.
Қизча: Буларнинг фарқи нима?
Ота: Саудиялик аёллар киядиган анъанавий исломий либос бу камтарона, аммо ярашиқли бўлиб, кўз ва бармоқлардан ташқари танани ёпиб туради.
Қизча: Чодра ҳам танани ёпиб туради. Ҳар хил номланишига қарамасдан фарқи йўққа ўхшайди.
Ота: Йўқ, чодрага ўраш бу эркакларнинг аёлларга тазйиқ ўтказишидир. Афғонлар билан дўстимиз Саудия Арабистони бир-бирига ҳечам ўхшамайди.
Қизча: Лекин, 11 сентябрь ҳужумини уюштирган 19 террорчининг 15 таси Саудиялик деб айтингиз-ку.
Ота: Шундай, аммо улар Афғонистонда машқ қилган.
Қизча: Уларни ким тайёрлаган.
Ота: Усама бен Ладен.
Қизча: У афғонми?
Ота: Йўқ, у асли Саудиялик. Аммо у жуда ёмон одам.
Қизча: У олдин бизнинг дўстимиз эмасмиди?
Ота: Афғонистондан советларни қувиб чиқараётган мужоҳидларга кўмаклашаётган давримизда дўст эдик.
Қизча: Советлар, Рейган айтганидай, ёвузлик салтанатими?
Ота: Худди ўзи. Аммо Совет Иттифоқи 90-йилларда тарқалиб кетган. Энди уларда ҳам сайловлар бор, капитализм бор, худди бизга ўхшаб. Уларни энди биз руслар деймиз.
Қизча: Руслар-чи? Улар бизнинг дўстимизми?
Ота: Йўқ. Улар совет тарқалгандан кейин бироз вақт дўстимиз бўлган. Ироққа киришимизни танқид қилгандан кейин аччиқланганмиз. Биз французлар ва немислардан ҳам аччиқланганмиз, чунки улар урушмай қараб туришган.
Қизча: Унда немислар ва французлар ҳам ёмонми?
Ота: Унчалик ёмон эмас. Аммо француз картошкасини қайта номлашга арзийди.
Қизча: Бирор мамлакат бизни олқишлаб турмаса, ҳамиша маҳсулотларнинг номини ўзгартирамизми?
Ота: Йўқ биз фақат дўстларимизга шу йўл билан норозилигимизни билдирамиз. Душманларга бўлса ҳужум қиламиз.
Қизча: Аммо Ироқ 80-йилларда дўстимиз бўлган-ку.
Ота: Ҳа, аммо, у сувлар оқиб кетди.
Қизча: Ўшанда Ироқни Саддам Ҳусайн бошқарганми?
Ота: Ҳа, лекин у Эрон билан урушган, шунинг учун вақтинча дўстлашганмиз.
Қизча: Нимага Эрон билан урушса дўстлашганмиз?
Ота: Чунки Эрон бизга душман эди.
Қизча: Ироқ курдларни газ билан заҳарлаганми, худди биз ҳиндуларни қирганимиздек?
Ота: Йиғиштир, бунақа гапни! Биринчидан, ҳиндуларни йўқотишга мажбур эдик, чунки улар янги ҳудудларни ўзлаштиришимизга халақит берган. Иккинчидан, Эрон билан урушаётган Ироққа дўстлигимизни англатиш учун кўзимизни юмиб турганмиз.
Қизча: Демак, кимдир душманимиз билан урушаётган бўлса, у дарров дўстимизга айланади, шундайми?
Ота: Шундай деса бўлади.
Қизча: Кимдир дўстимиз билан урушаётган бўлса, бизга душман, шунақами?
Ота: Одатда шундай. Аммо иккала томонга қурол сотиб мўмай даромад олса бўлади.
Қизча: Ахир, урушда одамлар ўлади-ку.
Ота: Аммо бу иқтисод учун фойдали, демак, Америка учун фойдали. Яратганнинг ўзи биз томонда. Худосиз антиамерикачи коммунист ким бўпти бизнинг олдимизда. Нега Ироққа ҳужум қилганимизни тушунгандирсан?
Қизча: Тушундим, шекилли. Чунки бу Худонинг иродаси, шундайми?
Ота: Ҳа.
Қизча: Ироққа ҳужум қилишимиз Худонинг иродаси эканлигини қаёқдан билганмиз?
Ота: Кўрмаяпсанми, доллар купюрасида “Умидимиз Худодан” деб ёзилган, Худо бизга мададкор. У Буш билан гаплашган, нима қилиш кераклигини айтган.
Қизча: Жорж Буш Худонинг овозини эшитганми?
Ота: Шундай деб айтган.
Қизча: Лекин унинг иқтидор кўрсаткичи паст-ку.
Ота: Паст бўлса ҳам эшитиш қобилияти бор.
Қизча: Демак, у Худонинг амрига бўйсуниб Ироққа уруш бошлаганми?
Ота: Ниҳоят ҳаммасини тушундинг. Энди кўзингни юмиб, ухлайқол.


Манба: orator.ru сайти Ш.Исломов таржимаси
(матндан фойдаланганда манбага фаол ҳавола беришни унутманг)

23.03.2016

Қариндош-уруғларим

Шошиб турибман. Ишхонага камералар қўйилган. Кеч қолмаслик учун такси ушлаш керак. Аксига олиб охирги вақтда киракашлар... хуллас, тушундингиз. Бетоқатлигимнинг сабаби шу.
Ниҳоят битта такси разведкачиларга ўхшаб зимдан аланглаганча тўхтади:
-         Ҳў, укам, қатга борасан?
-         Фалон жойга.
-         Отинг нима?
-         Абдушукур.
-         Қатта ишлайсан.
-         Нефтегазда.
-         Ўйларинг қатта.
-         Фарғонада.
-         Ўтир... Ман амакингман. Дода дейвур. Отим Саидхожа. Сан жиянимсан. Иккаламиз Юнусобод мебел магазинга кетвоммиз. Биров сўраб қолса...
У компьютердан чиқарилган ўзи ҳақда батафсил маълумот бор варақни тутқазди. Ву-уй, кучугининг исмидан тортиб қайси жамоага мухлислик қилишигача!
Йўлда бир кеннойи қўл кўтарди. Уям такси кутавериб хит бўлиб кетибди. Шунга қарамай анкетага батафсил жавоб берди.
-         Сиз синглимсиз. Биратўла жиянизга парда танлашгани кетвоссиз. Мани исмим Саидхожа. Абдушукур, қолганини кенайингга тушунтир, вароқни бер.
-         Қанақасига кеннойим бўладилар сизга сингил бўлсалар, менга амма бўлмайдиларми, - эътироз билдирдим.
-         Нў, буёғини ўзинг тўғирла.
Чинор салқинида турган кампир холанинг олдида қийййқ этиб тўхтадик. Нималар деяпман, қишда чинор салқини бўладими?
-         Ассалому алайкум ўғлим. Отим Фазилатхон. Ёшим олтмиш олтида. Қатиқли гўжани яхши кўраман. Қорасаройга бораман.
-         Онам, онам, ўтиринг, онагинам, бардаммисиз. Ман бўлса, паловни. Ювентусга болелшикман. Абдушукур, опоқингни қўлларидан сўмкани олмайсанми?
-         Э, қанақа одамсиз, сизнинг онангиз менга буви!
-         Онам, Юнусобод орқали сизни Қорасаройга ташлайман. Мани отим Саидхожа.
Ҳайдовчи таржимаи ҳоли, қаерда яшашини батафсил бошқатдан тушунтирди.
Йўлда бизга амакимнинг қайнсинглиси, қудаси, тоғасининг ўғли ҳамроҳ бўлишди.
-         Қийин бўп кетди,-деди ҳайдовчи. –Отнинг калласидай жарима қўйиб қўйган. Тўхтатиб йўловчи билан шўпирдан мелиса билан сержанти алоҳида-алоҳида сўрайди: “Отинг нима?”, “Ёшинг нечада?”, “Қаерда турасан?”, “Нечта боланг бор?”, “Бугун нима единг?”.. геморрой.. Олмазор йўлида турганлар қайси овқатни яхши кўришини сўрайди. Жавоблар мос келмаса, йигирма бешта минималка ютуққа чиқиб турибди-да.
-         Сиз ҳам бўш келмайсиз.
-         Манам бўш келмайман. Ийя, бизни тўхтатдими?! Бу “туфли”ку. Эсингда тут, ман 43 размер кияман.

19 февраль, 2016 йил. Тошкент

23.02.2016

Ноам Хомский “Дунё ҳалокат сари кетмоқда”

Ноам Хомский ким?
Жаҳоннинг йирик интеллектуалларидан бири ҳисобланади. 86 ёшида ҳам у сермаҳсул публицист, файласуф ва анархистлигича қолмоқда. Ғарбнинг адолатсизлигига қарши тинимсиз норозилигини изҳор этиб келади.
Ноам Хомский 1928 йилнинг 7 декабрида Филадельфияда (АҚШ) туғилган.
1955 йилдан Массачусетс технология институтида иш бошлаган.
Машҳур тилшунос, файласуф ва сиёсий фаол.
Тилшунослик соҳасида унинг ишлари бурилиш ясаган. Замонавий тилшуносликнинг отаси ҳисобланади.
АҚШнинг Вьетнамга агрессиясини танқид қилгани унга машҳурлик келтирди.
Бошқарувчи элитага қаршилик кўрсатиб келади, АҚШ ва Ғарбнинг ташқи сиёсатини қаттиқ танқид остига олади
Юзлаб асарлар муаллифи
Ўзбек дипломати ва сиёсатшуноси Алишер Файзуллаев (тахаллуси Алишер Файз) бир неча йил муқаддам Ноам Хомскийнинг маърузасини Тафт университетида тинглаган. Таассуротларини ўз блогига ёзар экан, АҚШ сиёсатини тинимсиз танқид қилаётган мутафаккирга ҳукумат босим кўрсатиши мумкин ёки йўқлиги тўғрисида маҳаллий ҳамкасбларидан суриштиради. “Нималар деяпсиз?”-ажабланади америкалик профессорлар ва АҚШ ҳукумати уни беҳад иззат қилишини ҳамда олий унвонлар билан тақдирлаганини сўзлаб беришади.



Изабел Кумар (Евроньюс):
Учрашишга розилик берганингиз учун ташаккур. 2015 йил ўта нотинч туюлмоқда. Ҳодисалар нисбатига юқоридан боқиб оптимистмисиз, пессимистмисиз?
Ноам Хомский, америкалик тилшунос ва файласуф:
Дунё миқёсида олиб қараганда биз ҳалокат жарлиги томон кетмоқдамиз, барбод бўлишимиз тайин, бу эса омон қолишимиз ва истиқболимизга соя солади.
Евроньюс:
Бу қандай жарлик?
Ноам Хомский:
Аслида бу иккита. Биринчиси – муқаррар экологик ҳалокат бўлиб, аҳволни ўнглашга вақтимиз жуда оз қолди. Биз нотўғри йўналишда одимламоқдамиз. Иккинчисига етмиш йил тўлди. Бу тобора хавфи ўсаётган ядро уруши хавфидир. Агар ушбу муаммоларга диққат қаратсангиз, биз фақат мўъжиза туфайлигина тирик яшаётганимизни кўрасиз.
Евроньюс:
Келинг, аввал атроф-муҳит муаммолари масаласини кўриб чиқайлик. Биз сизга савол йўллашни аудиториямиздан ижтимоий тармоқлар орқали илтимос қилдик ва кўплаб саволлар олдик. Энеа Эголининг саволи: “Атроф-муҳит муаммоларини файласуф сифатида қандай таҳлил қиласиз ва иқлим ўзгариши ҳақида нима дея оласиз?”
Ноам Хомский:
Одамзод пайдо бўлганига, балки, юз минг йиллар бўлди, аммо айни шу кунларда у тарихдаги энг нозик даврини бошидан кечирмоқда. Одам боласи ҳозир тез ечилиши зарур масала қаршисида турибди: онгли ҳаёт деб аталувчи бу эксперимент давом этадими ёки уни йўқ қилиб ташлаймизми? Аксар олимлар қазиб олинувчи ёнилғи турларини авлодларимиз истиқболи учун сақлаб қўйиш зарурлигини эътироф этишяпти. Аммо жамиятимизнинг институционал тузилмалари уни сўнгги томчисигача сўриб олишга мажбур қилади. Иқлим ўзгаришининг оқибати яқин келажакда инсоният учун ҳалокатли бўлади ва биз жар ёқасида қоламиз.
Евроньюс:
Ядро хавфи ҳақида гаплашадиган бўлсак, яқинда Эрон дастури бўйича дастлабки келишувга эришилди. Дунёнинг бир оз хавфсиз тус олганлиги сизга умид учқунларини кўрсатяптими?
Ноам Хомский:
Мен Эрон билан музокараларни қўллаб-қувватлайман, аммо аслини олганда бунда қаттиқ хатолик бор. Яқин Шарқда мунтазам агрессия, зўравонлик, террор уюштирувчи ва қонунга чап берувчи икки бебош давлат бор. Иккаловининг ҳам йирик ядровий арсенали бор. Аммо уларнинг ядро қуроллари кўриб чиқилмаяпти.
Евроньюс:
Айнан кимларни назарда тутяпсиз?
Ноам Хомский:
АҚШ ва Исроил. Икки асосий ядровий давлат. Айнан шунинг учун АҚШ социологик хизматлари ўтказган сўровларда аҳолисининг аксар кўпчилиги қўшма штатларни жаҳон тинчлигига таҳдид деб ҳисоблашларини билдиришади. Бу жиҳатдан дунёдаги ҳеч қайси мамлакат АҚШчалик хавфли ҳисобланмайди. Қизиғи шундаки, АҚШ ОАВлари бу маълумотларни эълон қилишмади, аммо улар бор.
Евроньюс:
Сиз АҚШ президенти Обамани унчалик ҳурмат қилмайсиз. Бироқ хавфсизлик шартномасидан сўнг у ҳақда фикрингиз яхши томонга ўзгармадими? Ахир у ядро уруши хавфини камайтиришга уринмоқда.
Ноам Хомский:
Аслида бундай эмас. АҚШ ядро қуроли тизимини триллион доллар сарфлаб такомиллаштириш дастурининг ташаббускори унинг ўзи-ку. Бу ядро қуроли тизими кенгайишини англатади, ядрошунос олимлар журнали истилоҳга киритган қиёмат қойим соатини яқинлаштиради. Бир неча ҳафта илгари бу соат яна 2 дақиқа олдинга сурилиб тун ярмига яқинлашмоқда. Тун ярми бу - интиҳо дегани. Ҳозир тун ярмигача 3 дақиқа қолди. Охирги 30 йил ичида – катта уруш хавфи мавжуд Рейган замонида ҳам вазият бунчалик эмас эди.
Евроньюс:
Сиз Эрон масаласида сўз очганда АҚШ ва Исроилни эсладингиз. Исроил бош вазири Бенямин Нетаняҳу Эрон ядро дастури бўйича келишувни истамаслиги бугун рўй-рост кўриниб турибди.
Ноам Хомский:
Бу қизиқ. Биз ундан негалигини сўрашимиз керак.
Евроньюс:
Нега?
Ноам Хомский:
Негалигини биз биламиз. АҚШ ни бир четга қўйинг, ҳатто минтақа миқёсида олганда ҳам Эроннинг ҳарбий сарф-харажатлари бошқаларникига нисбатан ниҳоятда кам. Эроннинг стратегик доктринаси мудофаа йўналишида. Унда дипломатлар сулҳ тузишлари учун ҳужумни узоқ муддат қайтариб туриш кўзда тутилган. Икки муттаҳам - АҚШ ва Исроил эса бу омилни тан олишни исташмайди. Ақл-ҳуши жойида стратегик таҳлилчи, Эрон ядро қуролини ишга солади, деган фикрга ҳеч қачон бормайди. Агар бунга қодир бўлганда Эрон ер юзидан шу заҳоти ўчиб кетган бўларди. Бошқарувдаги руҳонийлар хонумонларини куйдиришмоқчи эмас, бунинг бирор аломати кўринмайди.
Евроньюс:
Шу мавзуда ижтимоий тармоқлар орқали келган яна бир савол. Мортен Андерсен сўраяпти: “Кун келиб АҚШ Исроил учун хавфли бўлган бирор келишувни имзолаши мумкинми?"
Ноам Хомский:
АҚШ Исроил сиёсатини қўллаб, унинг учун хавфли, жудаям хатарли бўлган одимларни отмоқда. Исроилнинг охирги 40 йиллик сиёсати ўз бошига бало бўлди. 40 йил ортга қайтсангиз, айтайлик, 1970 йилларда Исроил дунёдаги энг ҳурмат ва эҳтиромга лойиқ давлатлардан бири бўлганини кўрасиз. Исроил давлатига кўпчилик мойил эди. Бугунга келиб эса энг ёқимсиз давлатлардан бирига айланди. Ҳозир ундан қўрқишади. 70-йилларнинг бошларида Исроил бир қарор қабул қилди. Уларнинг олдида танлаш имкони бўлатуриб, ўз хавфсизликлари йўлида экспансия юритиш сиёсатини танладилар. Бу оғир оқибатларга олиб келди. Натижасини кўриб турибмиз. Мен бу ҳақда ёзганман, бошқалар ҳам қайд этиб ўтганлар. Агар сиз хавфсизлик ҳудудингизни кенгайтириш йўлига ўтсангиз бу тубанлашув, қаҳр-ғазаб, қаршилик, яккаланишга олиб келади, эҳтимолки, оқибатда барбод бўласиз. АҚШ айни шунга қаратилган сиёсатни қувватлаб Исроилга муаммолар туғдирмоқда.
Евроньюс:
Бу мени терроризм ҳақидаги саволни беришга мажбур қилмоқда. Чунки бу, ҳақиқатдан, жаҳон муаммосидир. Ўйлашимча, кўпчилик қатори сиз ҳам, жаҳон бўйича АҚШ нинг террористик сиёсатига акс муносабат ҳақида гап кетяпти, дейсиз. Биз кўриб турган дунёнинг турли бурчакларидаги террористик хуружлар учун АҚШ ва иттифоқчилари қанчалик масъулдирлар?
Ноам Хомский:
Эсда тутинг – бугун жаҳонда энг ёмон террористик кампания Вашингтондан бошқарилмоқда. Бу дунё бўйлаб қотилликлар содир этиш кампаниясидир. Бундай миқёсдаги кампания аввал ҳеч қачон бўлмаган.
Евроньюс:
Дунё бўйлаб қотилликлар содир этиш кампанияси деганда нимани назарда тутдингиз?
Ноам Хомский:
Айнан дронлар кампаниясини. Жаҳоннинг кўплаб бурчакларида АҚШ ҳукумати ўзига қачондир зарар етказиши мумкинлигидан шубҳаланган одамларни йўқотиш кампаниясини изчиллик билан юритаётганини биламиз. Булар очиқ-ошкора, ҳеч қандай сир жойи йўқ. Бу сиз юқорида айтганингиздай террорни туғдирувчи кампаниядир. Айтайлик, Яманда бирор қишлоқни бомбардимон қилаётиб, нишонга олган кишингизни балки бошқасини ўлдирсангиз, шу ҳудуддаги қолганлар қандай йўл тутиши керак, сизнингча? Улар ўч олишади.
Евроньюс:
Сиз АҚШ ни бош террорчи давлат дея атайсиз. Европага қандай таъриф берган бўлардингиз?
Ноам Хомский:
Қизиқ савол. Бир мисол келтираман. Яқинда, адашмасам, “Очиқ жамият” жамғармаси ўтказган тадқиқот “маҳбусларни фавқулодда топшириш” деб аталган қийноқ шакли борлигини кўрсатди. Бу дегани – сиз гумонланаётган бирор маҳбусни ўз қамоқхонангиздан чиқариб оласиз-да, севган диктаторингиз Асад, Қаддофий ёки Муборакка жўнатасиз. Маҳбусни азоб-уқубатларга мубтало этиш йўли билан натижа оласиз. Бу амал “маҳбусларни фавқулодда топшириш” деб аталади. Ўрганишлар бунда Яқин Шарқнинг барча диктатор режимлари қатнашганини кўрсатди, чунки қийнаш учун Европадан Англия, Швеция ва бошқа давлатлар ҳам гумонланувчи маҳбусларини жўнатган. Дунёда фақатгина бир минтақа иштирок этмаган, бу Лотин Америкасидир. Кутилмаган олижаноблик, дейсизми? Аслида бунинг сабаби Лотин Америкаси АҚШ назоратидан сезиларли даражада чиқиб кетганлигидир. У яқиндагина АҚШ назорати остида бўлганда жаҳондаги қийноқлар маркази эди. Ҳозир эса “маҳбусларни фавқулодда топшириш” деб аталувчи қийноқларда у қатнашмайди. Европа эса қатнашади. Хўжайиннинг буйруғи хизматкорга вожиб.
Евроньюс:
Яъни Европа – Қўшма Штатларнинг “хизматкори”, шундайми?
Ноам Хомский:
Шубҳасиз. Улар мустақил позицияни эгаллашга қаттиқ қўрқишади.
Евроньюс:
Путинни қандай тавсифлайсиз? Уни хавфсизликка катта таҳдидлардан бири деб аташмоқда. Бу тўғрими?
Ноам Хомский:
Кўплаб лидерлар каби у ҳам ўз аҳолиси учун таҳдид туғдирмоқда. У ноқонуний ишларга қўл ураётгани бор гап. Аммо ундан миясида нуқсони бор, Алцгеймерга чалинган ақлсиз дев ёки тумшуғи каламушникидай ёвуз мавжудот тасвирини ясаш – Оруэллча фанатизм стандартидир. Мен унинг сиёсати тушунарли эканини айтмоқчиман. Масаланинг туб сабаби шундаки, Украинанинг ғарб ҳарбий альянсига қўшилишини Россиянинг ҳар қандай лидери ҳазм қила олмайди. Бу муаммонинг тарихи 1990 йилга боради. НАТО келажаги нима бўлиши масаласи кўтарилганда Горбачев бир шарт билан  Германиянинг бирлашуви ва НАТОга киришига рози бўлганди. НАТО шарққа бир энлик ҳам кенгаймаслиги шарт эди. Ҳа, айнан шу иборани қўллашган.
Евроньюс:
Яъни Россияни йўлдан уришганми?
Ноам Хомский:
Хўш, нима бўлди? НАТО дарҳол Шарқий Германияга кирди, сўнг Клинтон келиб НАТО ни Россия чегараларигача кенгайтирди. Ҳозир эса (ағдариб ташлангандан кейинги) янги украин парламентида НАТО га кириш тарафдорлари 300 овоз, қаршилар 8 овоз билдирмоқда
Евроньюс:
Аммо нима учун улар НАТО га аъзо бўлишни исташаётганини, эҳтимол, сиз тушунарсиз? Балки Петр Порошенко ҳукумати шу йўл билан мамлакатини ҳимоя қилмоқчи бўлаётгандир?
Ноам Хомский:
Йўқ, йўқ, бу ҳимоя эмас. Қримни ҳукуматни тўнтариб бўлгач, олишди, шундай эмасми? Булар ҳаммаси Украинани ҳимоя қилмайди, балки Украинага кенг кўламли уруш хавфини солади. НАТО га интилиш ҳимоя эмас. Гап шундаки, бу Россия учун жиддий стратегик таҳдиддир, бу ҳолатга ҳар қандай Россия лидери муносабат билдириши керак бўларди. Бу ҳаммаси тушунарли.
Евроньюс:
Агар Европадаги вазиятга қарасак, яна бир қизиқ ҳодисани кўрамиз - “Сириза” ҳукумати бошқарувида Юнонистон шарққа томон интилаётибди. Испанияда кучга кираётган “Подемос” бор, Венгрия бор. Бунда Европа ва Россия манфаатлари яқинлашаётганлигини кўряпсизми?
Ноам Хомский:
Қаранг, нималар бўляпти. Венгрияда вазият умуман бошқача. “Сириза” эса ҳокимиятга халқ тўлқини чўққига чиққанда келиб, Юнонистон Брюссел сиёсатига ва мамлакатини пароканда қилаётган немис банкларига бўйсунишни ортиқ истамаслигини билдирди. Аслини олганда бу сиёсатнинг мақсади Юнонистон қарзини ЯИМ ҳажмига нисбатан ошириш. Ёшларнинг ярми ишсиз, деярли 40 % аҳоли камбағал – Юнонистонни емиришяпти.
Евроньюс:
Унда юнонларнинг қарзидан кечиш керакми?
Ноам Хомский:
Ҳа, худди шундай. 1953 йилда Европа Германия қарзининг катта қисмидан кечгани каби кечиш керак. Бундан мақсад уруш асоратларини битириб Германияни тиклаш эди.
Евроньюс:
Қолган Европа давлатларини-чи?
Ноам Хомский:
Уларга ҳам худди шу чорани қўллаш керак.
Евроньюс:
Яъни Португалиянинг ҳам, Испаниянинг ҳам қарзидан кечиш керакми?
Ноам Хомский:
Уларни ким қарзга ботирди? Ва кимга қайтариш зарур? Бу қарзларнинг бир қисми диктаторлар даврида тўпланиб қолган. Шу жумладан, Юнонистонда фашистлар диктатурасини АҚШ қўллаган эди, қарзнинг каттасини йиққан ўша бўлади. Ўйлайманки, диктатурадан кўра қарз жирканчроқдир. Халқаро ҳуқуқда бу “ғаразли қарз” (odious debt – таржимон) дейилади, уни қайтариш шарт эмас. Манфаати бор пайтида Қўшма Штатлар ушбу принципни халқаро ҳуқуққа киритган. Бу қарзнинг катта қисмини қаттиқ таваккал қилиб оз фоизли кредит ажратган немис, француз банклари тўловлари ташкил этади. Ҳозир эса шу қарзни тўламаслик масаласи турибди.
Евроньюс:
Сизга Жиля Грибодонинг саволини бераман: “Европа қаршисида турган экзистенциализмга боғлиқ муаммоларни келажакда қандай ўнглаб олади?”  Иқтисодий инқироз, миллатчиликнинг кучайиши, шунингдек, Европа бўйлаб юзага келган маданий дарзликларнинг ҳам айримларини таърифлаб бердингиз. Европанинг қиёфаси қандай ўзгаради, сизнингча?
Ноам Хомский:
Европа жиддий муаммоларни бошдан кечирмоқда. Брюссел мансабдорлари ва Еврокомиссия юритган иқтисодий сиёсат, НАТО ва йирик банклар, хусусан, немис банклари кўрсатган босим оқибатида бу муаммолар юзага келди. Бу хил сиёсатни ишлаб чиққанларнинг аниқ мақсадлари бор. Бир томондан улар таваккал берган катта кредит ва инвестициялар қайтарилишини истайдилар, иккинчи томондан эса бундан давлат заифлашиб омманинг ночорлашуви уларга ёқмайди. Фаровон ва мўл-кўл давлат қуриб Европа замонавий жамиятга улкан ҳисса қўшди, бироқ бойлар ва қудратлилар ҳеч қачон уни хуш кўришмайди. Шундай бўлгач, бойларнинг наздида унинг заифлашгани яхши. Европанинг иккинчи муаммоси унинг ўта ирқчилигидир. Мен ҳамиша Европа АҚШга нисбатан анчайин ирқчилигини ҳис қилганман. Бу олдин унчалик сезилмаган, чунки Европа аҳолиси бир тусли эдилар. Яъни ҳамма малла сочли ва мовий кўзли бўлса ирқчилик йўқдай, аҳоли туси ўзгарганда эса дарҳол пайдо бўлади. Бу Европанинг оғир маданий муаммосидир.
Евроньюс:
Мен Роберт Лайкнинг саволи билан некбин руҳда якун ясамоқчи эдим. Унинг саволи шундай: “Сизга нима умид бахш этади?”
Ноам Хомский:
Юқоридаги гапларимдан баъзилари менга умид бахш этади. Масалан – Лотин Америкасининг эрки ўзидалиги. Бу тарихий аҳамиятга эга. Биз буни Панамадаги Америка саммитида кўрдик. АҚШнинг охирги континентал учрашувларда тўла ажратиб қўйилган эди. 10-20 йил олдин Қўшма Штатлар Лотин Америкаси ишига аралашиб юрган даврга қараганда чуқур ўзгариш кузатилмоқда. Асл сабаби эса Обама АҚШ иҳотасига бардош берган Кубага шама қилганлигидир. Куба эмас, АҚШ яккаланган. Бу, шубҳасиз, барбодликдир. Европада “Сириза” ва “Подемос” борлиги умид бағишлайди. Умид қиламизки, банклар ва тўралар юритаётган охири вой иқтисодий ва ижтимоий сиёсатга, тарқоқликка қарши курашга, ниҳоят, халқ енг шимарди. Мана шу умид бахш этади. Бу амалга ошиши шарт.

euronews.com сайтидан Ш.  Исломов ўзбекчалаштирди 
(матндан фойдаланганда манбага фаол ҳавола беришни унутманг)