Ҳозирда кунига 85 миллон бочка нефт қазиб
олинади, Бир кунда дунё аҳолиси ёқадиган нефтни ҳосил қилиш учун табиатга 1500
йил керак бўлади, Бир йилда ёқадиган нефтимизни табиат ярим миллион йилда ҳосил
қилган - унда ҳаттоки инсоният мавжуд эмас эди.
Нефт ўн миллион йиллар олдин
денгиз сувида яшаган планктон организмлар қолдиғидан пайдо бўлган.
Кимёвий таркибига кўра нефт
тошкўмирга жуда ўхшаш, иккаласининг ҳам асосий таркибий компоненти углерод
ҳисобланади, Шунинг учун нефт ва газни олимлар кўмир, торф ва сланец билан бир
қатордага қазилмалар - каустобиолитлар синфига киритишади,
Ҳалигача олимлар нефт тамом
бўладиган ё тамом бўлмайдиган заҳираларга турига кириши борасида ягона фикрга
келмаганлар
Аляска Қўшма штатларга 1867 йилда
бугунги кун ҳисоби бўйича олганда 100 миллион доллардан сал ошиққа сотилган эди,
Орадан ўттиз йил ўтгач олтин кони очилди ва ҳаммага маълум “олтин васвасаси” бошланди, ХХ асрда
эса умумий заҳираси миқдори 100-180 миллиард долларга тенг бўлган йирик нефт ва
газ конлари очилди.
Жаҳонда бир кунда 85 200 000 баррел ёки 13 546
800 000 литр нефт қазиб чиқарилади (2009 йил бошидаги маълумот)
327 йилда хитой муҳандислари бамбук қувурлар воситасида 240 метр чуқурликкача қазиб нефт олганлар, Карнеги маълумотига кўра ўша вақтда нефтни “ёнувчи сув” деб аташган ва денгиз сувини буғлантириб туз
олишда қўллашган.
1970 йилда Нобел мукофотини олган
Норман Борлаг 40-йиллар охиридан бошлаб Стандарт Ойл томонидан
молиялаштирилган, У яшил инқилобнинг отаси саналади. Қишлоқ хўжалигида энергиянинг
алмашинишига эътибор қаратинг - озиқ-овқат маҳсулотининг ҳар бир калориясига 15
калория нефт энергияси сарф бўлади (исроф)
Бу қимматбаҳо фойдали қазилма
конининг чуқурлиги ўнлаб метрдан то 5-6 километргача боради.
Энг йирик нефт конлари Саудия
Арабистони, АҚШ, Канада, Россия (Сибирда), Эрон ва Хитойда жойлашган.
Биринчи марта платформа билан
қазиб олинган нефт кони қирғоққа жуда яқин эди. 1891 йилда Riley and Banker's Oil компанияси
ходимлари Буюк кўллардаги Сент Мерида ёғоч платформадан туриб иш олиб боришди.
Кўл Огайо штатидаги
Колумбус шаҳридан 70 мил ғарбда жойлашганди
2005 йилда нефт қазиб чиқариш энг
юқори суръатга етди. Бу йилгача, аниқроғи 20 апрелгача қазиб олинган нефтнинг
миқдори 2005 йилда қазиб чиқарилган нефтга тенг эди. 2011 йилдан бошлаб жаҳон
ҳар йили 10% нефтини йўқота борди.
1763 йилда Ломоносов “Ер
қатламлари ҳақида” асарини нашр эттирди. Унда нефт ва тошкўмир бир органик
моддадан турлича йўллар билан ҳосил бўлиши тахмини илгари сурилган эди.
Жаҳонда биринчи нефт қудуғи 1846 йилда Каспий денгизи
қирғоғида кавланган.
2009 йилнинг сентябрида Transocean компаниясининг Deepwater Horizon платформаси
қудуғи чуқурлиги 10683 метрга етиб, жаҳондаги энг чуқур нефт қудуғи бўлди. Бу рекорд узоқ
сақланмади, бор-йўғи ярим йилдан сўнг бу платформа портлаб кетди.
Дунёда 40 мингтача нефт кони бор.
Жаҳондаги нефтнинг 60%и 300та гигант кондан қазиб олинади.
Кўплаб гигант конлар 30-70-йиллар оралиғида очилгандир. Қолган 40% нефт эса
кичик конлардан қазиб олинади, уларнинг “умри қисқа” бўлади.
6 EROI ёки EROEI (Energy Return on Energy
Investment) – бу энергия сарфлаб шунинг эвазига энергия олиш коеффициентидир. 1960
йилда нефт қазиш ишига 1 бирлик энергия сарфлаб 100 бирлик олинган. Бу
коеффициент ҳар йили 2га пастлаб боради. 2000 йилда 12-20ни ташкил қилган. Шу
кетишда келажакда нефт қазиб чиқариш энергетик нуқтаи назардан беҳуда ишга
айланади.
Нефт келиб чиқиши тўғрисидаги илк
назариялардан бирида бу қора модда китнинг сийдиги бўлиб, уммон тубига чўкиб
қолган, кейин ерости каналларидан ер қобиғига сизиб ўтган, деб тахмин қилинади.
(тоза фолбин экан,
ўйлаб топган J)
Қазиб олинган нефтнинг фақат
ярмидан бензин олинади, қолгани эса турли-туман маҳсулотлар ишлаб чиқаришда
иштирок этади.
МакКлинток №1 нефт қудуғи 1861 йил августида иш
бошлаган ва ҳалигача ишлаётибди. Олдин кунига 50 баррелгача нефт олинган
бўлса, ҳозирга келиб 1 ойда 12 баррел
нефт беради.
Нефт келиб чиқиши тадқиқотларида
ўзга сайёранинг белгиларига ҳам дуч келинган. ХIХ аср охирида рус олими В. Д. Соколов
сайёрамизни вужудга келтирган газ-чанг булутида углеводород молекулалари
борлигини тахмин қилган.
Нефт ёрдамида DVD ва CD дисклари, телефон ва компютерлар,
танк ва самолётлар, лаббўёқ ва атирлар, тиш пастаси ва кир ювиш кукуни,
антисептик ва бошқа дори-дармонлар… ишлаб чиқарилади. Бу ҳали тўлиқ рўйхат
эмас.
Саудия Арабистонидаги 50х15км
ўлчамдаги Сафония кони дунёдаги энг йирик шелф кони ҳисобланади. 1951 йилда
очилган бўлиб, унда 37 млрд баррелга яқин нефт ва 151 млрд кубметр газ бор.
Бунча миқдордаги нефт АҚШ эҳтиёжини деярли 5 йилга қондиради.
Хом нефт таркибида 1000га яқин
компонентлар мавжуд.
Deepwater Horizon платформасидаги
Macondo қудуғи портлаши
натижасида Мексика кўрфазида тахминан 4,9 млн баррел нефт оқиб кетган.
Бир томчи нефт 25 литр сувни ичишга
яроқсиз қилади
Нефт фақатгина қора эмас,
рангсиз, зангори, жигарранг, сариқ, қизил бўлиши мумкин, бунинг устига ҳар бир
рангдагисининг ҳам ўзига хос туслари бор.
Hozirda kuniga 85 millon bochka neft qazib
olinadi, Bir kunda dunyo aholisi yoqadigan neftni hosil qilish uchun tabiatga
1500 yil kerak bo`ladi, Bir yilda yoqadigan neftimizni tabiat yarim million
yilda hosil qilgan.- unda hattoki insoniyat mavjud emas edi,
Neft o`n million yillar oldin dengiz suvida
yashagan plankton organizmlar qoldig`idan paydo bo`lgan.
Kimyoviy tarkibiga ko`ra neft toshko`mirga juda
o`xshash, ikkalasining ham asosiy tarkibiy komponenti uglerod hisoblanadi,
Shuning uchun neft va gazni olimlar ko`mir, torf va slanets bilan bir qatorga
qazilmalar - kaustobiolitlar sinfiga kiritishadi.
Haligacha olimlar neft tamom bo`ladigan yo
tamom bo`lmaydigan zahiralarga turiga kirishi borasida yagona fikrga
kelmaganlar.
Alyaska Qo`shma shtatlarga 1867 yilda bugungi
kun hisobi bo`yicha olganda 100 million dollardan sal oshiqqa sotilgan edi,
Oradan o`ttiz yil o`tgach oltin koni ochildi va hammaga ma’lum “oltin
vasvasasi” boshlandi, XX asrda esa umumiy zahirasi miqdori 100-180 milliard
dollarga teng bo`lgan yirik neft va gaz konlari ochildi.
Jahonda bir kunda 85 200 000 barrel yoki
13 546 800 000 litr neft qazib chiqariladi (2009 yil boshidagi ma’lumot)
327 yilda xitoy muhandislari bambuk quvurlar
vositasida 240 metr chuqurlikkacha qazib neft olganlar, Karnegi ma’lumotiga
ko`ra o`sha vaqtda neftni “yonuvchi suv” deb atashgan va dengiz suvini bug`lantirib tuz olishda
qo`llashgan.
1970 yilda Nobel mukofotini olgan Norman Borlag
40-yillar oxiridan boshlab Standart Oyl tomonidan moliyalashtirilgan, U yashil
inqilobning otasi sanaladi. Qishloq
xo`jaligida energiyaning almashinishiga e’tibor qarating - oziq-ovqat
mahsulotining har bir kaloriyasiga 15 kaloriya neft energiyasi sarf bo`ladi (isrof)
Bu qimmatbaho foydali qazilma konining
chuqurligi o`nlab metrdan to 5-6 kilometrgacha boradi.
Eng yirik neft konlari Saudiya Arabistoni,
AQSh, Kanada, Rossiya (Sibirda), Eron va Xitoyda joylashgan.
Birinchi marta platforma bilan qazib olingan
neft koni qirg`oqqa juda yaqin edi. 1891 yilda Riley and Banker's Oil
kompaniyasi xodimlari Buyuk ko`llardagi Sent Merida yog`och platformadan turib
ish olib borishdi. Ko`l Ogayo shtatidagi Kolumbus shahridan 70 mil g`arbda
joylashgandi.
2005 yilda neft qazib chiqarish eng yuqori sur’atga
yetdi. Bu yilgacha, aniqrog`i 20 aprelgacha qazib olingan neftning miqdori 2005
yilda qazib chiqarilgan neftga teng edi. 2011 yildan boshlab jahon har yili 10%
neftini yo`qota bordi.
1763 yilda Lomonosov “Yer qatlamlari haqida”
asarini nashr ettirdi. Unda neft va toshko`mir bir organik moddadan turlicha
yo`llar bilan hosil bo`lishi taxmini ilgari surilgan edi.
Jahonda birinchi neft qudug`i 1846 yilda Kaspiy
dengizi qirg`og`ida kavlangan.
2009 yilning sentyabrida Transocean
kompaniyasining Deepwater Horizon platformasi qudug`i chuqurligi 10683 metrga
yetib, jahondagi eng chuqur neft qudug`i bo`ldi. Bu rekord uzoq saqlanmadi,
bor-yo`g`i yarim yildan so`ng bu platforma portlab ketdi.
Dunyoda 40 mingtacha neft koni bor. Jahondagi
neftning 60%i 300ta gigant kondan qazib olinadi. Ko`plab gigant konlar 30-70-yillar
oralig`ida ochilgandir. Qolgan 40% neft esa kichik konlardan qazib olinadi,
ularning “umri qisqa” bo`ladi.
6 EROI yoki EROEI (Energy Return on Energy
Investment) – bu energiya sarflab shuning evaziga energiya olish
koeffitsiyentidir. 1960 yilda neft qazish ishiga 1 birlik energiya sarflab 100
birlik olingan. Bu koeffitsiyent har yili 2ga pastlab boradi. 2000 yilda
12-20ni tashkil qilgan. Shu ketishda kelajakda neft qazib chiqarish energetik
nuqtai nazardan behuda ishga aylanadi.
Neft kelib chiqishi to`g`risidagi ilk
nazariyalardan birida bu qora modda kitning siydigi bo`lib, ummon tubiga
cho`kib qolgan, keyin yerosti kanallaridan yer qobig`iga sizib o`tgan, deb
taxmin qilinadi. (toza folbin ekan o`ylab topgan J)
Qazib olingan neftning faqat yarmidan benzin
olinadi, qolgani esa turli-tuman mahsulotlar ishlab chiqarishda ishtirok etadi.
MaKKlintok №1 neft qudug`i 1861 yil avgustida
ish boshlagan va haligacha ishlayotibdi. Oldin kuniga 50 barrelgacha neft
olingan bo`lsa, hozirga kelib 1 oyda 12
barrel neft beradi.
Neft kelib chiqishi tadqiqotlarida o`zga
sayyoraning belgilariga ham duch kelingan. XIX asr oxirida rus olimi В. Д. Соколов sayyoramizni vujudga keltirgan gaz-chang
bulutida uglevodorod molekulalari borligini taxmin qilgan.
Neft yordamida DVD va CD disklari, telefon va
kompyuterlar, tank va samolyotlar, labbo`yoq va atirlar, tish pastasi va kir
yuvish kukuni, antiseptiк va boshqa dori-darmonlar… ishlab
chiqariladi. Bu hali to`liq ro`yxat emas.
Saudiya Arabistonidagi 50x15km o`lchamdagi
Safoniya koni dunyodagi eng yirik shelf koni hisoblanadi. 1951 yilda ochilgan
bo`lib, unda 37 mlrd barrelga yaqin neft va 151 mlrd kubmetr gaz bor. Buncha
miqdordagi neft AQSH ehtiyojini deyarli 5 yilga qondiradi.
Xom neft tarkibida 1000ga yaqin komponentlar
mavjud.
Deepwater Horizon platformasidagi Macondo
qudug`i portlashi natijasida Meksika ko`rfazida taxminan 4,9 mln barrel neft
oqib ketgan.
Bir tomchi neft 25 litr suvni ichishga yaroqsiz
qiladi
Neft faqatgina qora emas, rangsiz, zangori,
jigarrang, sariq, qizil bo`lishi mumkin, buning ustiga har bir rangdagisining
ham o`ziga xos tuslari bor.
Бу маълумотлар мана бу сайтники. Русчадан таржима қилинди.