Тарвузнинг зарари ҳақида

Тарвуз мазали ва фойдали полизмева. Танани роҳатлантиради, оч қолганда есангиз тўйдиради, овқатдан кейин есангиз, ҳузур қиласиз. Қолаверса, танани зарарли моддалардан тозалаш хусусияти бор, ҳар хил касалликларга даво. Тарвуз исли атирлар қиммат туради.

Тасаввур қилинг: тарвузни суймайдиган бир кишига амал тегди ва у ишни тарвузни тақиқлашдан бошлади. Ишонаверинг, бунақаси юз бериши мумкин. Тарихда француз қироли Генрих Тўртинчи қовунни судга берган. Ўзимизнинг ёзувчи Саид Аҳмаднинг “Ўрик домла” деб аталувчи машҳур ҳикояси шўро даврида Ўзбекистоннинг “ўрик” лақабли ҳоким бошқарувчи вилоятида чоп этилмаган. Чунки ўрик репрессияда бўлган-да.

Тарвузимизга қайтайлик. Шундай қилиб, энг аввало турли-туман газета-журналлар тарвузнинг зарари ҳақида олимларнинг илмий мақолаларини чоп эта бошлайди. Илмий-оммабоп мақолалар қуйидагича бошланади “Тарвуз мазали, бироқ...”, “Дастурхонимиздаги душман..”, “Ҳамма ширин нарса ҳам фойдали бўлмас”, “Лаззат оғушидаги оғу”.

Бу ҳолваси, телевидение тарвузни қораловчи кўрсатувларга тўлади. Қора фонда, ўргимчак тўри тасвири устида оқаётган қондай ҳарфлар билан “Тарвузга банди бўлганлар”, “Нафс сиртмоғида” номли кўрсатувлар намойиш этилади. Видеороликлар олинади. “Мен Эшонов Боҳодир Каппонбозордан тарвуз олгандим, ичи селитрага тўла чиқди. Сўйсам ичидан шарват эмас, селитра оқиб кетди. Тарвуздан кечинг, Дубайга учинг”. Овози киши қалбига ғулғула соладиган диктор амаки узуқ-юлуқ қорамтир кадрлар аро ҳикоя қилади: “Мен Қозоғистонга бир КамАЗ тарвуз олиб боргандим, у ерда мени Марат исмли кимса кутиб олди. Тарвузларим ачиб-бижиб ўзидан заҳарли газ чиқара бошлади. Ҳозирда биринчи гуруҳ ногирониман”

Имом-домлалар жамоатга кенг тарғибот ишларини олиб боришга киришади. “Биродарлар! Аҳли жамоат! Шу таги-зоти бетайин одамнинг бошини эслатадиган думалоқ экинни тановул қилишимиз жоизми? Шу керакми бизга, айтинглар. Айрим бетавфиқлар ичини тешиб, спирт аралаштириб самогон, деб аталган ҳаром ичимлик тайёрлашяпти, ахир. Шайтоннинг сийдигику бу, валлоҳи аълам. Ўзларингни ҳалокатга ташламанглар, аҳли жамоа. Харид қилиш ҳаром, харид қилган билан мулоқот қилиш макруҳ!”.

Шу зайлда жамият тарвуз асли ширин қотиллиги ҳақида маълумотга тўяди. Натижада, бирор издиҳомда тарвуздан гап кетса, зиёлилар “...шунақа дейсизлару, аммо бу тарвузнинг фойдасидан зиёни кўп...” деб гап бошлайдиган бўлади. Тарвуз радди маъракага айланади.

Хўш, турган-битгани зарар бўлган бу нарсани ёш болага бериб, навқирон умрига болта уришга не ҳожат. Тезда болаларни тарвуздан асраш борасида чора-тадбирлар ишлаб чиқиш зарур. Нафақат, тарвуз, балки қовун, ошқовоқ каби ортиқча полизмеваларни болалар дастурхонига яқинлаштирмаслик керак. Негаки, улар тарвузни эслатади. Қовун-тарвуз, деб бежизга қўшиб айтилмайди, ахир. “Болаларни тарвуздан асрашнинг чора-тадбирлари тўғрисида”ги янги қарорда 16 ёшга етмаган болага тарвуз бериш, унинг яшаш ҳуқуқига дахл қилиш эканлиги белгилаб қўйилди.

Фалон маҳаллада қиёмат қўпибди. Э,воҳ, нима бўлибди? Сўраманг, асти, кеча Россияда ишлаб келган фалончивой ёш-ялангларни тўплаб тарвуз сўйиб бераётганда қўлга тушибди. Сўмкасида иккита яшириб олиб келган экан. Ўзингиз биласиз, Краснодар тарвузлари жа бошқача бўлади. Ширасини оқизиб еб ўтиришганда шаппа босишибди. Ҳадемай телевизорда кўрсатиб қолишади. Тарвуз, ахир полонийдан баттар зиён нарса бўлса, чегарада ушлаб қолса ўлармикан. Эссиз, ёш-ёш йигитлар...

Тарвузнинг номини ҳам барча жойдан ўчириш керак. Китоблардан оқ бўёқ билан “тарвуз” ёзуви ўчириб чиқилсин. Биология фанида, кулинарияда тарвуз мавзуи қолдириб ўтилсин. Маъно бузилиш эҳтимоли вужудга келса, “кўк думалоқ” деб аталсин. Нефть кони билан адаштиришади? Коннинг номини ўзгартирамиз, шуям ишми? Тамом, адабиётлардан ҳам тарвузнинг қораси ўчди.

Кечагина пайкал бошида тарвузни  ёриб еб юрган одам дунёни бир айланиб келиши биланоқ бу ҳолни кўриб ҳуши бошидан учди. Ия, бу қанақаси бўлди? Ҳушини йиғиб олмасиданоқ, тарвузранг формали иккитаси тирсагидан тутди: - Ҳужжатларни кўриб қўяйлик. – Марҳамат. - Оғзингиздан тарвуз ҳиди келяпти-ку. Биз билан маҳкамага юришингизга тўғри келади. Тарвуз тақиқланганини билсангиз керак. – Кечирасиз, тарвуз еганим йўқ, тарвуз исли атир сепганман. – Экспертиза аниқлайди. – Қандай қилиб? – Қонингиздан аниқлайди. Шунингдек, ошқозон микрофлорасидан. Ахлат ва сийдигингизни топширасиз. – Мен, ахир тарвуз емаганман. – Тез юринг, гапни кўпайтирмай. Бир соат кечиксак, тарвузнинг асосий таркиби глюкоза қонга сўрилиб кетиши мумкин, унда таҳлилчиларимиз қийналиб қолишади.

Кетишди. Биз ҳам ҳикоямизни шу ерда тугатиб ўз йўлимизга кетамиз. Давомини сўраяпсизми? То дориломон замонлар етиб келгунча авлодлар тарвуз нималигини билмай ўсади. Биласизми, шунга қарамасдан тарвуз мазали ва фойдали неъматлигича қолади. Ким билади, дейсиз, эҳтимол, яширинча еб, уруғини сақлаб қўйишар.

 2018 йил, декабр

Мен қамчини севаман, менга зуғум ёқади

(2018 йилги блогерлар чемпионатининг 3-босқичи учун ёзилган)

Финалга етиб келган блогер дами чиққан пуфакка, заряди тугаган батареяга ўхшайди. Тишининг ковагидаги мавзуларини ёзиб бўлган, энди бошқа топиш керак. Энг эсда қоларли блогпостлар дастлабки босқичларда кузатилиши сабаби шудир, эҳтимол. Буни, кўпчилик эътироф этса керак. Хусусан, 2-босқичда биринчи ўринни олган Исроил Тиллабоев “Биринчи блогпостни финалгача сақламайсанми, аҳмақ”, деб ўзига хос тарзда танбеҳ берган эди. Ким билиб ўтирибди, дейсиз. Дарвоқе, билмаслик ҳақида гап кетди. Билганларим ҳақида эмас, билмайдиган нарсаларим ҳақида ҳам ёзиб кўрайчи.

Олдиндан айтиб ўтишим керакки, бу сафарги мавзу эркинлик эмас, зеҳниятимиздаги қаттиққўлликка мойиллик ҳақида. Муаллиф эркинлик тарафдори сифатида доим норози постлар ёзиб давлат сиёсатини танқид қиларди, энди бошқача фикрлаб қолибди, десалар дейишсин.

Сиёсатшунослик ва жамиятшуносликка оид яхши мақолалар эълон қилган, Европада илмий иш билан шуғулланаётган толиби илмга бир вақтлар берган бир саволимга жавоб ололмаганман. “Одамларни қандай қилиб тезлик билан тартибга ўргатса бўлади? Жамиятнинг онгини ошириш керакми ёки кескин (баъзида адолатсиз) чоралар кўрилиши тўғрими? Энг тартибли ва қонунга итоаткор кишилар ривожланган ғарбдадир. Тўғри, улар маданиятли, онги юксак этиб тарбияланган. Аммо 80 йил олдин ўртоқ Сталин даврида ҳам одамлар кучли тартибга ўргатилганди. Европаликлардан фарқли равишда ярим оч, саводхонлиги паст аҳоли қаттиқ жазодан қўрқарди. Айтингчи, тезлик билан тартиб ўрнатишга тўғри келса, қайси йўлдан юрардингиз?”. У йигит “буни алоҳида мақола қилиш керак”, деди, аммо ёзмади, шундай қилиб бу саволнинг жавоби менга қоронғулигича қолди.

Фараз қилинг, тиғиз кўчанинг четини одамлар қўлбола “стоянка” қилиб олган. Стол қўйиб писта-қурут ҳам сотишади. Аммо бир куни “стоянка”нинг ёнидаги бино нақ майдонча устига қулиб тушиши эҳтимоли аниқланди. Маҳаллий ҳокимият огоҳлантирувчи ёзув илди, махсус белги осди, тўсди, маҳаллий посбонлар аралашди. Одамлар ёзувга қарармиди – машина қўйишда ва савдо қилишда давом этди. Шунда ҳокимият дубинкали ўнта милиционерни жалб қилиб машиналар ва одамларни куч билан чиқариб юборди. Шу тариқа катта фожеа олди олинди. (Бу бир мисол, тўғри, ҳозир давлат бирор янгилик киритса, одамлар тагида бир балоси бор, деб шубҳаланади, аммо у бошқа мавзу). Ёки ҳайдовчи камарини олинг, шофёр зоти борки, мелисани кўргандагина тақади, ҳолбуки у ўзининг саломатлиги учун керак. Мен ишлайдиган ташкилот ходимларини ҳар йили мажбурий тиббий кўрикдан ўтказишади, аммо одамлар шуни ҳам четлаб ўтиб, беш-ўн сўм эвазига “справка” олиш пайида бўлади. Ҳа, одамларни мажбурламаса, бошқалар тугул ўзига яхшиликни раво кўришни ҳам бас қилиб қўярмикан, деб ўйлайсан киши.

Бугун ғарб маданиятидан таъсирланган зиёлилар сиёсий эркинликлар, либераллик, дахлсизлик, плюрализм каби тушунчаларни шарҳлаётганини, уларнинг давлатчиликдаги аҳамияти ҳақида ёзишаётганини тез-тез учратамиз. Буларнинг барчаси зарурлигига шубҳа йўқ, аммо шартли равишда бўлинган шарқ ва ғарб давлатлари етакчиларининг сиёсий қиёфаларини таққослаб, шарқда муваффақиятли автократ лидерлар оз эмаслигининг гувоҳи бўламан. Келинг, шарқ давлатларининг “қамчиси бор” етакчиларига назар солайлик. Мустафо Камол Отатурк (Туркия), Оятилло Ҳумайний (Эрон), Пак Чон Хи (Жанубий Корея), Махатхир Муҳаммад (Малайзия), Ли Куан Ю (Сингапур) ва бошқалар. Уларнинг ҳеч бирини либерал ёки демократ деб бўлмайди, ҳаттоки, диктатор деб сифатлашади. Улар ҳам ўзига ёқмайдиган фикрни бўғган, мухолифатни репрессия қилган, ўзининг танқидчиларини аяб ўтирмаган, ОАВ устидан назорат ўрнатган, қисқаси қўлидан қамчисини қўймаган. Аммо қаттиққўллик билан бўлса-да, ислоҳотчи лидерларнинг эришган юксак натижалари эътирофга лойиқ, зотан уларнинг учтаси мамлакат иқтисодини “Осиё йўлбарси” даражасига кўтарди. Биз қизиқ одамлармиз, мажбурламаса, натижа бермаймиз чоғи. Зеҳниятимизда “етакчи қаттиққўл бўлиши керак” деган ақида сингиб кетган, ҳаттоки, юмшоқ табиатли етакчига бўйсунгимиз келмайди. Айниқса, псевдоанархиядан кейин ҳозиру нозир бўлувчи автократияни хуш қаршилаймиз. Ҳа, мундоқ раҳбарга ўхшаб бир сўкса, бошқа гап экан. 2016 йилнинг сўнгида президент Шавкат Мирзиёев вилоят ҳокимлари халқ томонидан сайланишини таклиф қилди. Тўғри, бу янгиликдан хурсанд бўлдим, чунки тайинланган шахс тайинлаганнинг, сайланган шахс эса сайлаганларнинг иродасига қараб иш тутади. Аммо бу ислоҳотнинг меваси кечпишар деб биламан, чунки сайлаш малакаси йўқ одамларимиз ё бир артистмижоз ваъдабозни, ё супертанишбилишчини ё бўлмаса ҳеч кимнинг дилини оғритмайдиган мўмин-қобил кишини сайлаб қўйишади ва кейин “раҳбар дегани қаттиққўл бўлиши керак”, деб ғудраниб юришади. Афсуски, бизнинг ҳар қандай раҳбарни диктаторга айлантирувчи “қудратимиз” бор.

...Яна бир гап. Мухолифатдаги собиқ депутат Пўлат Охуновнинг ёзишича, биринчи президент Ислом Каримов умрининг охиригача лавозимда қолишига сабаб Наманганда таъқиб ва қатағон қилинган диний фаоллар учун жавобгарлик хавотири бўлган. Тасаввур қиляпсизми, агар 91-92 йилларда Наманган тартибсизликлари рўй бермаганда, диндорлар бу қадар қаттиқ қатағон этилмасди, журналистлар эркинлиги бўғилмасди. Эҳтимолки, 90-йилларнинг эркинлик ҳавоси ҳуқуқий онгимизни юксалтириб қўйгач, президентга лавозимни бўшатиш ҳақидаги бош қонунни эслатишга иродамиз етган бўларди. Ва бугунги ислоҳотлар ўн беш йил олдин бошланарди. Пуллар ўмарилмаган, “каламуш”лар урчимаган, “симёғоч ҳам қамалмаган”, таълим тизими тўғнамаган бўларди... Яна ким билади, дейсиз.

2018 йилнинг 10 июни

Икки карра икки неччи?

Блогерлар чемпионатининг 1-босқичи учун ёзган "Нима(га) керак маънавият" номли блогпостим Республика Маънавият ва маърифат марказининг назарига тушиб, "ҳаваскор блогер" номи остида "Ҳаммага керак маънавият" номли раддия мақоласи ёзишди. Бундан ташқари ВВС сайти маънавият тарғиботчиларидан бири билан менинг ўртамизда суҳбат ташкил қилди.

Суҳбатдан уққанларим:

- Муҳтарам етакчи, 2х2 неччи бўлади?

- Авваламбор, ассалому алайкум, барчангизга муборак рўзаи Рамазон айёми муборак бўлсин. Энди бу масалага келсак, шу кунларда энг долзарб, муҳокама марказидаги мавзуга айлангани ҳеч кимга сир эмас. Биз махсус ишчи гуруҳи тузиб ечим устида ишлаяпмиз, амалий натижага эришишни мақсад қилганмиз. Зотан инсон элига, юртига наф келтириб яшаши – улуғ бахт. Ман ўзим шахсан бу муҳокамаларда иштирок этдим ва сўзга чиқдим. Умуман олганда сизлар кўтарган масала бугунги кун тили, яъни интернет тили билан айтганда трендга айланди. Шунинг учун унга тизимли ёндашув зарур. Қолаверса, шу кунларда муҳтарам вазиримиз унга эътибор қаратдилар ҳамда бизнинг олдимизда турган асосий масалалардан бири эканлигини эътироф этдилар. Бундан ташқари қонунчилик палатасининг тегишли жамоаси шу кунларда махсус нормалар ишлаб чиқиш билан банд. Энди мен сизга гапнинг индаллосини айтадиган бўлсам буюк боболаримиз фақатгина бунга эътибор қилибгина қолмасдан амалий натижалар ҳам кўрсатганлар. Аз Замахшарийдек, Навоийдек сиймоларнинг авлоди бўлиш бизнинг зиммамизга улкан масъулият юклайди. Сўз мулкининг султони Мир Алишер Навоий “Одами эрсанг демагил одами” байтларини ёзганлар. Тўғри олдимизда турган ҳал этилиши зарур бўлган масалалар кўп. Бироқ бу барчасидан устуворлигини биз тан оламиз. Энди масаланинг бевосита ечимига келадиган бўлсак, буни мутасадди идоралар билан келишиб, чуқур таҳлил ва синтез асосида изланиш лозим, албатта бунга бизнинг салоҳиятимиз ҳам давлатимиз берган имкониятлар ҳам етади. Ва белни маҳкам боғлаб элимизга, халқимизга наф келтириш йўлида тинмай меҳнат қилишни ўз бурчимиз деб биламиз. Эътиборларингиз учун раҳмат, ифтор вақти бўлиб қолди.

Facebookдаги муҳокамага ўтиш

Кейинги бекат - меровлик босқичи

(2018 йилги блогерлар чемпионатининг 2-босқичи учун ёзилган)

   Биласизми, нега ижтимоий тармоқда (ҳаётдаям) одамлар исломий ва ғарб дунёсини таққослаб тортишаверишади. Чунки улар ўз тартиб-қоидаларига эга давлат ва жамият хаёлида яшашади, уни амалиётга кўчиришни, барчанинг ҳаёт тарзига айланишини исташади.

Каминанинг ҳам кўп қатори азалдан кичик бир орзучаси бўлган. Шундай жамиятда яшасакки, қонун деган матаҳ оёғимиз остидан бошимизга кўтарилса, уюшмалар тузиш ва сайловлар адолатли ўтса, э-э-энг асосийси, тушовланган матбуотимиз бор камчиликларни фош этувчи жамият санитарига айланса. Майли, қолгани амалга ошмасаям, учинчисини кўрсак, қанийди. Чет тилидаги нашрлар ва прокси билан очиладиган сайтларни ўқишга берилганлигим туфайли “Оммавий ахборот воситалари” эмас, “Оммавий ташвиқот воситалари” (Карим Баҳриев ибораси) ҳолига ачиниш талабалигимдаёқ шаклланган, қолаверса, бизда исталмаган маълумотлар дунёқарашим, ақидам ва маънавиятимга путур етказиб улгурган эди.

Сиз бир тасаввур қилинг: ўша кун келса, ҳеч бир фуқаро мажбуран ишлатилмайди; маҳбуслар калтакланмайди; кириш имтиҳонларида адолат қарор топади; муҳтожларга кўмаклашувчи уюшма тузсангиз, прокуратура чақиртириб пўписа қилмайди; уюшма нима бўпти, керак бўлса, ўз ҳаракатингиз, партиянгизни туза оласиз; фуқаронинг қонини ичаётган монополистларни губкадаги сувдек сиқиб ташлаймиз; бюджет ташкилотларга ажратилаётган пуллар қаёққа сарфланишини билиш имконига эга бўламиз; давлат тузилмасидан уруғ-аймоқчилар кураб ташланади; газета-журналга фуқаронинг ишончи тикланади. Негаки барча нуқсонни фош қилувчи ОАВ росмана тўртинчи ҳокимиятга айланади. Журналист бу жамиятнинг ҳолатини ёритувчи чироқдир, унинг ёрдамида юқоридаги қатлам пастки қатламни кўради, кўргач, табиийки, муносабат билдиради, чора кўради (муҳтарам ўқувчи, эҳтимол, сиз журналистика назариясини мендан ўн баробар яхши билувчи профессионалдирсиз, фикрларимни бир ҳаваскорнинг жўнгина тушунчаси деб қабул қилинг). Ҳокимбуванинг ноқонуний амалини ҳамма нашрлар уриб чиқса, узр сўрамай иложи йўқ; маҳбуслар калтаклангани ҳаммаёққа ошкор бўлса (суд тиббий экспертизаси эркин, фото ва аудиодалиллар бор) ҳукумат дарҳол зўравонларнинг думини тугади; журналистлар “Сариқ девни миниб”даги милиционер Ҳошимжон Рўзиев каби сеҳрли қалпоқчасини кийиб, одам оёғи етмас кабинетларга киради ва инвесторга йўл бермаётган бюрократлару монополистларни фош қилиб ташлайди; инвестор тиқилиб кетгач, юртимизда ишсизлик барҳам топади. Эҳ-ҳе, чўллар бўстонга, даштлар гулистонга айланади... Барибир бу турғунлик босқичи ортда қолиб, ошкоралик ва изчил тараққиёт босқичи бошланиши муқаррар.

...Икки йил бурун ёз охирлаётганда Рио-де Жанейрода боксчиларимизнинг зарбаси орқасидан бир қанча ринг тождорлари ва яна бир тождор қулади. 32 млн аҳоли қувончнинг орқасидан қайғуга ботди. Яширмайман, хафа бўлганим йўқ, буни умидбахш хабар деб қабул қилдим. Ниҳоят, бизнинг давлат ва жамиятда қон алмашади, акс ҳолда айниган қон танани ишдан чиқариши, томирга тиқилиб ётган шлаклар инсулт ёки инфарктга етаклаши ҳеч гапмас эди. Ана энди ОАВни кўрамиз, давринг келди журналистика.

Ҳақиқатан ҳам сўнгги йилларда журналистиканинг тушови ечилиб, учишга урина бошлади. Тўғри, у астойдил учса, кимларнинг бошини чўқиши тайин бўлгани учун жиловни тортиб туришибди, бироқ бугунги ҳолатни уч йил олдин орзу қилардим. Ўша кунлар келишини кутяпман, аммо журналистика призмасидан қараганда тараққиёт босқичигача яна бир оралиқ бекат борлигини ҳисобга олмаган эканман.

Энди ҳолатни кўринг. Танқид ҳам бор, таҳлил ҳам бор, ҳамма камчиликларни уриб ётибди. Журналистлар буниси ҳоким, униси вазир, деб истиҳола қилиш босқичидан ўтди. Аммо уни эшитадиганлар “кўз - кўр, қулоқ - кар” режимини ёқиб олиб, бамайлихотир ишлашмоқда. Бугун ҳокимбува “Ўқитувчи ва дўхтирнинг пахтага чиқиши – жиноят”, деб оташин оҳангда таъкидлайди. Бироқ эртага айни ўшалар “қалб амри билан” пахтага жўнайди. Терговда қийноқ қўллаш мумкин эмас,  аммо “ичкари”дан калтак еб чиқса, “йиқилиб тушган”, деб хулоса ясалади. Ўқитувчи ўлгач, мажбурий меҳнат қонун билан батамом тугатилгани қайта-қайта тилга олинади, бироқ излар босилгач, марҳуманинг ҳамкасблари яна “ўз хоҳиши билан” кўча тозалашга чиқади. Порталга бирор ташкилотнинг бир қучоқ муаммосини ёзасан, “ўрганиб чиқиб, тегишлича чора кўрилсин”, деган штамп жавоб қайтади ва арз-ҳол бумерангдек учиб яна ташкилотнинг ўзига тушади. Деҳқонларнинг пиёзи касод бўлибдими – ёрдам берамиз, 400 сўмдан сотиб оламиз, кўнмасангиз, ўзингиз биласиз, биз ёрдам бердик. Масжид ва болалар масаласими – биз бажонидил халқ истагини тинглаймиз, бироқ ғўр болалар масжидда тўполон қилиб катталарни чалғитса, муқаддас масканни ифлослаб қўйса, гуноҳ ёзилмайдими? Фалон амалдор фалон миллион пулни ўзлаштириб юборибди – вайй, ёмон бўлибди-да, майли, бир сафар кечирамиз, бошқа қилмасин. Ҳа, бемалол фош қилаверинг, ёзинг, асло қўрқманг, бироқ натижани кафолатламаймиз. Ўйлаб қарасам, бу ҳам ҳисоблашишга арзигулик бир “переходной” босқич экан. Меровлик босқичи, беюзлик, карлик, гаранглик, билиб билмасликка олиш босқичи...

Агар бу босқичдан ҳам ўтиб олсак, кейинги бекат ижобий бўлиши тайин. Муносиб кадрлар келади, профессионализм ютиб чиқади. Ҳа, агар, ўтиб олсак. Ҳамма ўтган, биз ҳам ўтамиз. Бу кун кечагисидан яхшироқ, аммо бунақасини орзу қилмаганмиз, эртага бундан яхшироқ бўлади, яхшироқ бўлиши шарт.

2018 йилнинг 31 майи

Нима(га) керак маънавият?

(2018 йилги блогерлар чемпионатининг 1-босқичи учун ёзилган)

Гадойтопмас бу жойда бир уюм одам ишлайди. Ҳа, бир гуруҳ эмас, бир уюм. Қонунсизлик, зўравон ожизни эзиши, ҳақини ейиши кундалик ҳол. Уларнинг орасида диндори бор, китобга муккасидан кетган китобхони бор, хушфеъли бор, алкаш ва хотинбози бор, аммо муҳит юқорида айтганимдай.. Директор бир ойда хабар олади, қолган вақти салқин шаҳарда вақтини ўтказади, ишчиларидан қўлини ювган, лоқайд. Бир куни пиёниста жулдур ишчи директорга тик гапирди: “Сен бизнинг ҳақимизни еяпсан, ғамимизни эмас. Вазифангни бажармаяпсан. Кимсан ўзинг?” ва ҳоказо. Шунда бирданига соч-соқоли ўсиқ, оғзидан ароқ ҳиди анқийдиган, кийими жулдур ва кир, афт-ангори хароб ишчи барчанинг наздида қаҳрамон ва авлиёга айланди. Нимага? Унда ўрнак оладиган хислатнинг ўзи йўқ-ку.

*                   *                      *

Юқоридаги “ибратли” ҳикояни 7-8 йилча олдин ўзимча ёзиб қўйгандим. Тўғри, нўноқроқ чиққан, аммо воқеа, ҳақиқатан, юз берган. Шу кунларда маънавият масаласида мустақил таҳлилчи Саид Абдулазиз Юсуповнинг ФФФ (футбол, фиеста, фаҳш) назарияси ифодаланган видеолавҳа тарқалдию, эски мавзу қалқиб чиқди: маънавият, ахлоқ, миллийлигимиз. Фейсбукда дарҳол Юсуповнинг устидан истеҳзо бошланиб кетди: нималар деяпти бу “эксперт”, қайси жойда бунақа теория бор экан, ким ўйлаб топган? Ростини айтсам, йўқ жойдан “душман образи” ясаган таҳлилчининг гапига, дастлаб, менинг ҳам энсам қотди. Аммо доно гуглдан сўраганимда Португалия диктатори Антониу ди Салазар аҳолини бошқаришда уч Фга, яъни, Fado – мусиқа, футбол,  Fatima – дин (баъзи ўринларда Fiesta – лаззат, ҳузур) суянганини айтди (1-манба, 2-манба). Бу диктаторнинг илмийликка даъво қилмайдиган образли фикри, бироқ тўлиқ бўлмаса-да, Юсуповнинг хулосасига озми-кўпми далил бўла олади.

Қизиғи шундаки, жамиятимиз маънавиятчилар деганда оқ кўйлак ва галстукли сафсатабоз бир тоифани англаши тобора равшанлашиб бораётганини муносабатлар ошкор этиб қўйди. Ғарбсеварлар ҳам, тақводорлар ҳам маънавиятчи деса пешонаси тиришади. Қуйида мустақил таҳлилчини муҳокама қилмоқчи эмасман, аммо маънавият деган сўз одамларни нақадар бездиргани ҳақида бир оз мулоҳаза билдирсам.

Аслида маънавият дегани ёмон, ёвуз нарса эмаслиги кундай аён. (10 йил олдин маънавият тушунчасининг моҳияти ҳақида залварли-залварли мулоҳазалар бўларди). Мустақиллик даврининг илми билан истеҳзо аралаш таърифласак, юксалганда енгилмас кучга айланувчи номоддий субстанция. Инсоннинг ички дунёси, ахлоқий кучини ифодалайдиган тушунча. Соддароқ қилиб ахлоқнинг ўзи деб талқин қилсаям бўлади. Ахлоқ борки, одамзот яшаб келяпти. Худо-пудойингни билмайман, деб карилловчи даҳрийга ҳам ахлоқсизсан, десангиз, дод солади.

Аммо бу пок тушунча бозорга солиниб савдога қўйилгани чатоқ, сиёсий мафкура қўлида қурол бўлгани ёмон. Охирги 10 йилликларда маънавият сўзи қўй ёғидек кишининг меъдасига тегди. Бежизга қўй ёғига қиёсламадим, қизиқчи айтганидек ҳар нарсага даво воситаси ўрнида ишлатила бошланди. “Қиз-жувонларимиз хорижда фоҳишахонани гуллатишяпти” – хулоса: уларнинг маънавияти паст; “Фалон жабрдийда чет эл радиосида ҳукуматни танқид қилибди” – хитоб: ватанфурушлик, қандай маънавиятсизлик; ”Спортда келишилган ўйинлар авжида” – жавоб: маънавият ҳам қолмапти; “Фалон эстрада юлдузи эри билан ажрашибди” – танқид: маънавияти йўқ отарчилар ва ҳоказо. Менинг фикримча, бирор-бир амални жамият қабул қилишни истамаса, хон ҳазратлари даврида “бу қилғон ишинг пусулмончилиқда борми?”, қизил байроқ замонида “Товариш, это не по-коммунистически” дейилган бўлса, ҳозир “маънавиятимизга тўғри келмайди”, дейилмоқда. Шакл ўзгарган, мазмун ўша. Ахир, аёллар хорижда фоҳишалик қилаётган бўлса, илдизини ишсизликдан қидириш; спортда келишилган ўйинлар урчиса, очиқ текшириш; жабрдийданинг арзига қулоқ, оғзига микрофон тутиш керак эмасми? Давлат ўз вазифасини бажармасдан айбни мавҳум “маънавият”га юклаб қўйиши нақадар осон ва хунук.

Масаланинг яна бир тарафи бор. “Қутлуғ қон” романини ўқиганмисиз? Йўлчи ҳуқуқсиз, камбағал ва ночор йигит. У ўз ёғига қовурилаётганда Абдушукур исмли бир зиёли сабр ва ватан тараққиёти ҳақида беҳуда ваъз ўқийди. Йўлчи ижтимоий тенгсизлик, иқтисодий танг шароитнинг маҳсули. Унга нон керак, иш керак, адолат керак, бироқ зиёли унга насиҳатдан бўлагини беролмайди. Ўтмиш ва бугун ўртасидаги параллелга эътибор беринг. Бугун ҳам ижтимоий таъминот мақтангулик эмас; бой ва камбағал ўртасидаги фарқ жуда баланд; ишсизлик авж нуқтасига етганидан ёзда чекка қишлоқларда эркаклар деярли қолмайди; коррупция ва таниш-билишчилик томирларимизда қонимизга қўшилиб оқяпти; амалдорларимиз орттирган миллионлаб долларига (қонуний йўл билан бунча тополмайди) четда қасрлар қураётгани ҳеч кимга сир эмас; таълимда бир уюм муаммолар тўпланган; мажбурий меҳнат ва инсон ҳуқуқлари бўйича тез-тез танқидларга дуч келиб турамиз ва ҳоказо. Бу ҳолатда маънавият авом учун бир алдов экан, деб ўйлайсан, киши. Биз чўнтак қаппайтирайлик ва офшордаги сандиғимизни тўлдирайлик, аммо сизлар маънавиятли бўлинг, болакайлар, усиз ватан тараққиёти йўқ, сизга айтсам, эҳ, маънавият қандай яхши нарса-я... Бундай ҳолда маънавият тушунчаси омманинг қулоғига кирармиди? Маънавият тарғиботчисининг ноҳақликка исёни бўлмаса, гапини етказа олармиди? Мен маънавият тарғиботчиси саналган Маънавият маркази мажбурий меҳнат ёки қонунсизликнинг бирор кўринишига қарши чиққанини эшитмадим, Ёшлар иттифоқидан ҳам бундай ташаббус учратмадим, ваҳоланки ҳуқуқбузарлик ва таҳдидларнинг олдини олиш уларнинг белгиланган мақсадлари орасида бор. Аслида, улар қўлига қалам олиб жангга кириб кетишини таклиф қилаётганим йўқ, улар давлатдан молиялаштирилишини тушунаман, аммо одамларнинг дардини эшитмасангиз улар ҳам сизни эшитмайди-да.

 Ҳозир одамлар орасида журналистнинг ҳурмати ошиб қолди, айниқса долзарб ижтимоий мавзуда ёзувчи журналистларга оддий одамлар дилини очяпти, босар-тусарини билмай қолган раҳбарлар журналист деса сергак тортяпти. Яқин ўтмишимизда давлат нашрлари ёритолмаган ижтимоий ва сиёсий мавзуларни чет эл нашрлари кўтарар, мамлакатимизда уларнинг ҳуқуқ ҳимоячилари деб аталувчи ҳамкорлари бўларди,  ҳозир маҳаллий журналистлар ҳам фаоллашиб қолди. Жамиятни самарали бошқариш ва фаровон келажакка элтиш учун фақат чиройли тарғибот эмас, холис ахборот ва қонун устунлиги зарурлигини айтмоқчиман. Акс ҳолда панду насиҳатдан мияси ғовлаган “маънавият”ли оломонни етиштирамиз холос.

Айни кунда қонунсизликка муросасиз, жамиятни иллатлардан тозалаётган, вазирлар ва ҳокимларнинг, керак бўлса, президентнинг фаолиятини таҳлил ва танқид қилаётган журналистларга ҳавас қиламан. Маънавиятчиларга эмас.

2018 йилнинг 17 майи

Геофизик нефть қидирсинми, кўсакми?

Мана куз ҳам охирлаб, вилоятларнинг пахта режалари бажарилишига озгина қолди. Яқин ўтмишимизга қайтиб тасвирлайдиган бўлсак, дўппи кийган қориндор ва шопмўйлов раис боболар карнай-сурнайлар садоси остида қўр тўкиб тантанавор мукофотларни оладиган кунлар яқин. Қисқаси, пахта плани тезроқ тўлсин, бу барчанинг дилидаги гап.

Гапни пахтадан бошладик. Гарчи юксак минбарлардан “бизда мажбурий меҳнатга йўл қўйилмайди. Фалон касб эгаларининг пахта териши жиноят. Ундоқ-бундоқ”, деб жарангдор ваъдалар берилишига қарамасдан, ихтиёрий-мажбурий тарзда юзлаб корхона-ташкилотлар хизматчилари пахтага жўнатилди. Шуларнинг қаторида “Ўзбекнефтгаз” холдингига бўйсунувчи геофизика ташкилотининг ишчи-хизматчи ходимлари, мутахассислари катта пахта хирмонига ҳисса қўшди.

Ноябрь тугашига саноқли кунлар қолганига қарамасдан “Ўзбекгеофизика” ишчи-ходимлари ҳар куни Учкўприк, Фурқат туманларининг далаларида кўсак қидириб сарсон. Аслини олганда, пахта терими геофизика раҳбарияти учун ҳам ғирт даҳмаза. Ҳокимият мажлисда “фалонча одам берасан”, деб талаб қўяди. “Фалонча одам” берганда эса бу нефть-газ қидирув ишларининг сифатига таъсир ўтказмай қолмайди. Ахир, мутахассис ва ишчи кучи бўлмаса, иш қаердан юрсин?

Аслида далада терадиган бирор нарса қолгани йўқ, ҳисоб. Буни муаллиф олган расмлардан ҳам кўришингиз мумкин. Давлат ташкилотидан келган теримчини кўрган фермернинг ҳам пешонаси тиришади, чунки тергани бир халта (этак ё қоп ҳам эмас) кўсак, аммо қозон осиб тушлик тайёрлаш шарт. Ўзига қолса, теримчиларни чақирмайди, аммо юқоридан талаб шундай.

Моддий бойлик яратмайдиган касб эгаларини заррача камситмаган ҳолда геофизикларнинг меҳнати маҳсулини баҳолашга ҳаракат қилиб кўрайлик. Бунинг учун геофизиклар томонидан очилган углеводород конларининг ҳажмини билиш етарлидир. Яқинда Андижон вилоятида очилган газ кони бир суткада 600 минг куб метр газ бериш салоҳиятига эга деб баҳоланди. Газнинг 1000 куб метрини давлатимиз 150 доллардан четга сотганда ҳам бир суткалик маҳсулотдан 90 минг доллар даромад олиш мумкин.

Мажбуран пахта даласига чиқарилиб бир кунда 20-30 кг пахта терган кадр давлатимизга қанча фойда келтириши мумкин? Ташкилотда ишлайдиганларнинг барини қўшганда ҳам кунига 90 минг доллар келтирмаслиги аниқ.

(Қайтариб айтаманки, гап фақат моддий бойлик келтирувчи касб эгалари ҳақида эмас. Нафақат, нефтчи, балки йўлсоз, шифокор, банк ходими, ўқитувчи сингари барча касб ходимларининг кузда пахта даласига ҳайдалишига чек қўйилиши зарур, деб биламан).

Ўзбекистонда кундан кун ўзгаришлар бораётган даврда давлат ташкилотлари ходимлари пахта теримига чиқарилишига чек қўйилишидан ва ҳар бир мутахассис ўз соҳасида хизмат қилишидан умид қилиб қоламан.

Ш. Исломов

Фарғона

(мақола 2017 йилнинг 26 ноябрида sof.uz сайтида нашр қилинган)

Қайнонамнинг совғаси (Дима Қаюмга бағишлов)

Зап қайнонам бор-да. Куёвини ҳамма жойда паддержка қилиб юради. Туғилган кунимда хотин онасиникига борибди, қаранг. “Куёвизга нима совға қиласиз” аяжон деб сўраса, бир пачка долларни кўрсатган экан (бой бойда барибир), хотин “фу, ҳозир қуруғини узатиш модадан қолган, қуруқ долларга пишагам офтобга чиқмайди”, деворибди. “Ҳа, бўмаса, Гавайи оролларигами, Анталиягами путёвка оберай, бола-чақани манга қолдириб куёвим билан дам олиб келинглар” деса, “ўзи кеча Исландиядан келдик, уёққаям куёвиз печка экспорт қилмоқчи, совуқ жойларакан, ҳам саёҳат ҳам тижорат дегандай дам олиб келдик, энди саёҳатга чиқмаймиз” дебди. Ҳа, содда хотин-а, Исландияга нимага борганимни билмайсанда, фуқаролигини олмоқчи бўп борганимни билдирмайманда (тшш, жим туринг, шовқинламанг). Хуллас десангиз, охири қайнонам туғилган кунимга антиқа сюрприз қиладиган бўлди. Нима дейсизми? Ўзимам телвизордан билдим. Икки ой бурун газчиларни каттаси телвизорда чиқиб “халойиқ, бу йил газ бўмайди, умид қилманг”, деганда хурсанд бўлганимдан ўзимни томдан ташлаворай дедим. Аслида унинг гапини давоми “...газ бўмайди, ўтин печкага ўтинглар, Дима Сахий печкаларидан харид қилинг” дейиши керак эди. (Ҳаммаси қайнонамнинг плани бўйича кетяпти). Ғирром операторлар шу жойини кесиб ташлапти. Ҳа, майли, асосийси мақсад айтилди-ку. Қайнонам Адолат Усмоновани танимайдиган одам бор эканми? Бой бойда барибир. Шундай қилиб биз тузган молиявий схема бўйича одамларга печкани саккиз баробар кўп сотиш мўлжалланяпти.

Ҳа, бунинг учун катта харажат қилди қайнонам. Кетса бойдан кетибдида. Олдин радио, телвизор, газета, сайтларда махфий заказ бериб печканинг афзаллигини тарғиб қилдик. Баҳриддин Асрор, Шукур Исломов, Дониёр Рўзметов, Ривожиддин Абдумаликов деган ёзувчилар таппининг фойдаси, ўтиннинг чўғи, газнинг зиёни ҳақида қоп-қоп мақолалар ёзиб тарқатди. (Ҳаммаси қайнонамнинг плани бўйича). Ҳозир битта олим таппининг соф зичлиги, концентрациясини ўрганяпти, бошқаси калориясини ошириш, ҳидини кетказиш бўйича диссертация ёқлаяпти. Ҳаммасини ҳомийси Адолат Усмонова. Бой бойда барибир.

Ҳаҳайт, давринг келди суриб қол Дима. Дима Сахий печкаларига кепқолинг, деб Равшан Эрматовнинг рекламада чиқишини ўхшатиб турсам, хотин “туринг, дадаси, одам деган печканинг устидаям ухлайдими, тагиздан совуқ ўтиб кетса менга қийин”, деб уйғотди. Кўзим кетиб қопти.

2017 йилнинг декабри

Ўзбек жамиятидаги муаммоларга ким айбдор?

(Қодирийдан илҳомланиб)

Секулярнинг наздида экстремистлар айбдор.

Атеистнинг наздида динчилар айбдор.

Мусулмонларнинг наздида кофирлар айбдор.

Неокоммунистларнинг наздида Америка ва Европа айбдор.

Ярим асрдан кўп яшаганларнинг наздида “мустақиллик даврида бой берилган авлод” айбдор.

Ёшларнинг наздида “давлат тизимида сақланиб қолган ёвуз империя сарқитлари” айбдор.

Пантуркист-миллиётчиларнинг наздида Россия, Хитой ва арман мафияси айбдор.

Либералларнинг наздида “тоқатсиз қадимчи-динчи тоифа” айбдор.

Бўтқа дини вакилларининг наздида ташқаридаги барча мусулмонлар ва кофирлар айбдор.

Миллий истиқлол ғояси билан суғорилганларнинг наздида “четдаги ёвуз ва қора кучлар” айбдор.

Расмий ахборот агентликларининг наздида ВВС ва Озодлик айбдор.

Консерваторларнинг наздида либераллар айбдор.

Ултраконсерваторларнинг наздида гей-фоҳишалар айбдор.

Исёнкорларнинг наздида лоқайд ва бетараф оломон айбдор.

Маддоҳларнинг наздида “одобсиз” исёнкорлар айбдор.

Аҳён-аҳёнда интернетга кирадиганларнинг наздида “кечаю кундуз интернетда ғийбатлашиб ўтирадиган бекорхўжалар” айбдор.

Туну кун интернетда ўтирадиганларнинг наздида “эркин ахборот манбаидан четда қолаётган” ғофиллар айбдор.

“Ҳожи ака”ларнинг наздида “калта-култа кийиниб фитнага сабаб бўлаётган” ёш-ёш қизлар айбдор.

Кам таъминланган қатламнинг наздида патрул мелиса ва президентнинг атрофида амалдорлар айбдор.

Пули ва лавозими бор қатламнинг наздида “ўз ҳақ-ҳуқуқини билмайдиган люмпен халқ айбдор”.

Тадбиркорларнинг наздида солиқчи ва молиячилар айбдор.

Конформистларнинг наздида давлат ва президентни танқид қилаётганлар айбдор.

Гринкардда ютолмаганларнинг наздида Қўшма Штатлар айбдор.

Гринкардда ютиб учиб кетаётганларнинг наздида аэропортнинг серташвиш ходимлари айбдор. Аммо уларни айблаш керак эмас. Шундоғам ташвиши кўп. Ҳамма кетса, чироқни ким ўчириб қўяди улардан бошқа?

2018 йилнинг 26 феврали